Cieszę się, że powstają programy, które tak kompleksowo podchodzą do zapobiegania i walki z cukrzycą. Myślę, że ten projekt może zrobić dużą różnicę w odsetku chorych, którzy nawet nie są świadomi lub po prostu nie leczą cukrzycy pomimo wysokiego poziomu glukozy we krwi. Istotnym elementem są akcje edukacyjne. Ludzie muszą wiedzieć jak zmienić swoje nawyki żywieniowe. Posiłki powinny być proste, zawierać zdrowe tłuszcze i witaminy. Zmiana diety to pierwszy krok w walce z cukrzycą.

Program obejmie dużą liczbę osób i już sam ten fakt sprawia, że ma szansę zmniejszyć liczbę pacjentów, którzy przez brak odpowiednich działań, cierpią z powodu powikłań cukrzycowych Uważam, że wysoki procent chorych na cukrzycę, nie tylko w Polsce, ale i na świecie, ma związek ze zmianą stylu życia oraz wprowadzeniem destrukcyjnych zmian w normach żywieniowych. Nie rozumiem jak można było umieścić na samum dole piramidy żywieniowej białe pieczywo i makaron. Dziś rodzice uczą dzieci jeść bułki i parówki na śniadanie. Gdzie warzywa, gdzie zdrowe węglowodany. Myślę, że sami się przyzwyczailiśmy do złej diety. Pokochaliśmy fast foody i jedzenie w restauracjach. Posiłki rzadko przygotowujemy sami w całości, najczęściej są to półprodukty, nafaszerowane konserwantami i różnymi substancjami chemicznymi, które zaburzają metabolizm, a poza tym są ubogie w witaminy i sole mineralne. Lubimy także korzystać z szybkich dań, które oprócz tłuszczu nie dają żadnych wartości odżywczych. Złym nawykiem są późne, obfite i ciężkie kolacje, które stanowią obiad, z racji nowych warunków pracy. Aby uniknąć otyłości, żyjąc w taki sposób, konieczna jest zmiana nawyków oraz włączenie ruchu pod jakąkolwiek postacią.

Profilaktyka w przypadku większości chorób, także cukrzycy odgrywa bardzo ważną rolę Jesteśmy o tym informowani w różnych kampaniach profilaktycznych. Lekarze rodzinni przypominają o tym także swoich pacjentów. Wiele osób ma także niską świadomość odnośnie cukrzycy i nawet nie wie, że znajduje się w grupie podwyższonego ryzyka. Przez to narażają się na to, że może u nich występować stan przedcukrzycowy, który jest jedną z ostatnich szans aby zapobiec rozwojowi cukrzycy. Niepokojące jest to, że bardzo mała część naszego społeczeństwa regularnie bada poziom glukozy we krwi, co pozwoliłoby na zdiagnozowanie nieprawidłowości i dużo wcześniejsze rozpoczęcie odpowiedniej terapii. Cukrzyca w naszym kraju to bardzo poważny problem, z którym musimy sobie jak najszybciej poradzić. Konieczne jest organizowanie właśnie takich programów profilaktycznych jak ten opisany w artykule.

Cukrzyca typu 2 to najczęściej występujący na świecie typ cukrzycy. Wyróżnia się dwie przyczyny cukrzycy typu 2: jedna to upośledzenie wydzielania insuliny, na które wpływ mają różne czynniki genetyczne, druga to oporność na działanie insuliny (insulinooporność), której przyczyną mogą być zarówno czynniki genetyczne, jak i otyłość. Tak więc w powstawaniu cukrzycy typu 2 biorą udział dwa czynniki: genetyczny, na który nie mamy wpływu, oraz środowiskowy - otyłość, zwłaszcza brzuszna, która jest tzw. czynnikiem modyfikowalnym, czyli wynika w znacznej mierze z trybu życia danej osoby i może ulec zmianie wskutek odpowiedniego postępowania. Cukrzyca jest chorobą postępującą, jej rozwój przebiega stopniowo. Na początku mamy do czynienia z otyłością oraz genetycznie uwarunkowanym zaburzeniem produkcji i/lub wydzielania insuliny. Oznacza to, że insulina jest produkowana przez trzustkę, ale jej wydzielanie nie przebiega, tak jak u osoby zdrowej - wydzielana jest z opóźnieniem i dłużej niż powinna. Na tym etapie stężenie glukozy we krwi (glikemia) utrzymuje się jeszcze w normie. Z kolei drugi czynnik powodujący cukrzycę - otyłość - jest przyczyną insulinooporności; trzustka, aby utrzymać stężenie glukozy we krwi w normie, musi produkować coraz więcej insuliny. Po kilku-kilkunastu latach takiego stanu komórki ß trzustki ulegają wyczerpaniu i produkują coraz mniej insuliny. Jest to okres, kiedy stężenia glukozy we krwi ulegają zwiększeniu, co prowadzi do rozpoznania cukrzycy typu 2. Cukrzyca typu 2 jest chorobą dziedziczną. Zwykle dotyczy osób w starszym wieku, dawniej nazywana była nawet cukrzycą starczą, ale ze względu na epidemię otyłości wiek zachorowania na cukrzycę typu 2 znacznie się obniżył i cukrzyca typu 2 obecnie występuje coraz częściej u otyłych osób w młodszym wieku, niekiedy nawet u nastolatków. Zapobieganie rozwojowi cukrzycy typu 2 to dbanie o utrzymanie prawidłowej masy ciała przez właściwą dietę i regularną aktywność fizyczną. Regularny wysiłek fizyczny zmniejsza insulinooporność. Przeprowadzone badania wykazują, że odpowiednia dieta i ruch są bardzo skuteczne w zapobieganiu rozwojowi cukrzycy typu 2. Objawy cukrzycy typu 2 rozwijają się stopniowo. Początkowo, gdy stężenie glukozy we krwi nie jest jeszcze bardzo duże, cukrzyca zwykle nie powoduje żadnych objawów. Dlatego u osób o zwiększonym ryzyku rozwoju cukrzycy należy okresowo oznaczać stężenie glukozy na czczo lub wykonywać test tolerancji glukozy, zwłaszcza jeśli występują u nich takie czynniki, jak otyłość, nadciśnienie tętnicze i choroby serca, a w rodzinie notowano przypadki cukrzycy. W miarę pogarszania się insulinooporności i wyczerpywania zdolności komórek β trzustki do produkcji insuliny rozwijają się objawy kliniczne cukrzycy: nadmierne pragnienie, oddawanie dużej ilości moczu, ogólne osłabienie i infekcje układu moczowo-płciowego. U osób z utrzymującymi się dużymi stężeniami glukozy we krwi może nastąpić samoistne zmniejszenie masy ciała, które jest wynikiem braku insuliny, przez co glukoza nie jest wprowadzana do komórek organizmu i nie jest wykorzystywana jako materiał energetyczny. Leczenie cukrzycy typu 2 jest kompleksowe i wymaga stosowania równocześnie kilku metod. Należą do nich metody niefarmakologiczne, czyli edukacja, leczenie dietetyczne, wysiłek fizyczny, także leczenie farmakologiczne. Ponadto konieczne jest leczenie czynników ryzyka chorób układu sercowo-naczyniowego, a u chorych z powikłaniami cukrzycy konieczne jest odpowiednie ich leczenie. W leczeniu cukrzycy typu 2 ogromne znaczenie ma zaangażowanie pacjenta w terapię, ponieważ bardzo skuteczna jest dieta i regularna aktywność fizyczna. Lekiem pierwszego rzutu jest metformina, która zmniejsza insulinooporność. Jeżeli mimo leczenia wartości glikemii nadal się zwiększają, intensyfikuje się terapię poprzez dołączanie kolejnych leków doustnych lub podawanych podskórnie. Nieskuteczność takiego leczenia oznacza całkowity brak wydzielania insuliny przez trzustkę i wymaga przejścia do kolejnego etapu leczenia, czyli stosowania insuliny. Cukrzyca prowadzi do rozwoju przewlekłych powikłań - na świecie co kilka sekund z powodu cukrzycy amputuje się stopę, cukrzyca jest najczęstszą przyczyną ślepoty, najczęściej dializowani są chorzy z powodu niewydolności nerek na tle cukrzycowym. Aktywność fizyczna jest bardzo wskazana, ale powinna być dostosowana do możliwości danej osoby. Zaleca się regularny wysiłek fizyczny. Dowiedziono, że prowadzi on do zmniejszenia isnulinooporności. Najlepszy jest szybki marsz, najlepiej 30 minut codziennie lub przynajmniej 3 razy w tygodniu. Dieta stosowana w cukrzycy typu 2 ma na celu zmniejszenie masy ciała. Liczba spożywanych kalorii przez osobę, u której diagnozuje się cukrzycę, jest zwykle bardzo duża - nawet 3500 kcal/d. Ważne jest, by dokładnie ustalić liczbę spożywanych kalorii; można to zrobić razem z dietetyczką lub samemu, korzystając z tabel kalorycznych. Uświadomienie sobie, ile naprawdę zjadamy kalorii, jest niezwykle ważne – osoby otyłe zwykle twierdzą, że nie jedzą nic albo jedzą bardzo mało. Następnie należy stopniowo redukować liczbę spożywanych kalorii o około 500 kcal co kilka miesięcy. Zmniejszając liczbę kalorii dostarczanych z pożywieniem, odchudzamy się. Typowa dieta redukcyjna, czyli taka, która prowadzi do zmniejszenia masy ciała, to 1000-1200 kcal/d. Satysfakcjonująca szybkość zmniejszania masy ciała to około 2,5 kg miesięcznie. Osoba, która mówi: „przestrzegam diety cukrzycowej”, a nadal jest otyła i nie zmniejsza swojej masy ciała, niestety się myli - diety nie przestrzega, bo nie chudnie, albo jej dieta zawiera za dużo kalorii w przypadku jej metabolizmu. Warto więc co jakiś czas policzyć kontrolnie liczbę spożywanych dziennie kalorii. Oczywiście każda dieta, która ma na celu redukcję masy ciała, powinna być wsparta regularną aktywnością fizyczną. Dieta osoby chorującej na cukrzycę typu 2 leczonej lekami doustnymi powinna obejmować 5 posiłków: trzy główne i dwie przekąski (drugie śniadanie oraz podwieczorek). Często pacjenci twierdzą, że to za duża liczba posiłków, uniemożliwiająca zmniejszenie masy ciała. To nieprawda - w pojęciu dietetyki za posiłek uważa się również zjedzenie jabłka czy jogurtu. Często nie zdajemy sobie sprawy z liczby tzw. pustych kalorii, które spożywamy, a nie wliczamy ich do kaloryczności posiłków: słodkie napoje gazowane, soki, owoce, cukier używany do słodzenia napojów, kawa zbożowa z mlekiem. Często również nie bierze się pod uwagę zjadanych drobnych ciasteczek, precla, drożdżówki, chipsów...

Cukrzyca jest chorobą, która może dotknąć zarówno dzieci, jak i dorosłych. W chwili jej rozpoznania pacjent jest zwykle wystraszony, zadaje sobie pytanie, "Jak teraz będzie wyglądało moje życie?". Po pewnym czasie, kiedy chory przyzwyczai się i oswoi się ze swoją chorobą, zdaje sobie sprawę, że z cukrzycą można prowadzić normalne życie, praktycznie bez żadnych ograniczeń. Warto pamiętać też o tym, że w pewnym stopniu możemy zapobiegać rozwojowi cukrzycy w przyszłości. Jak zatem powinna wyglądać profilaktyka cukrzycy? W profilaktyce cukrzycy najważniejszym elementem jest właściwa dieta, która ma na celu utrzymać właściwy poziom glukozy i tłuszczów w krwi, a tym samym optymalne wartości ciśnienia tętniczego. Właściwa dieta ważna jest także już w czasie stwierdzenia choroby, jak również odgrywa ona ważną rolę w zapobieganiu i leczeniu przewlekłych powikłań cukrzycy (retinopatii, mikroangiopatii oraz nefropatii cukrzycowej). Przede wszystkim z diety warto całkowicie wyeliminować lub chociaż znacznie ograniczyć węglowodany (cukry) proste. Największa ich ilość znajduje się w ciastach, słodyczach, dżemach, konfiturach i miodzie. Podstawą diety węglowodanowej powinno być ciemne pieczywo, brązowy ryż, razowe makarony. Ponadto należy zwracać uwagę na indeks glikemiczny węglowodanów - powinno się spożywać węglowodany o jak najniższym indeksie glikemicznym. Ten typ węglowodanów daje większe uczucie sytości, znacznie zmniejsza wydzielanie insuliny po posiłku i tym samym opóźnia wystąpienie głodu. Ponadto w diecie powinno się znacznie ograniczyć spożycie nasyconych kwasów tłuszczowych, są to tłuszcze pochodzenia zwierzęcego. Ten typ tłuszczy podnosi bowiem poziom złego cholesterolu LDL, co działa niekorzystnie na układ krążenia (zwiększa się ryzyko miażdżycy). Dieta powinna być natomiast bogata w wielonienasycone kwasy tłuszczowe (głównie omega-3 i omega-6). Znajdują się one głównie w rybach morskich oraz w olejach roślinnych. Ten typ tłuszczy z kolei obniża poziom cholesterolu całkowitego i jego frakcji miażdżycorodnej LDL. Jeśli chodzi o białko, to jego źródłem powinny być chude wędliny i chude mięso oraz chude produkty nabiałowe. Najlepiej, aby były to produkty nabiałowe naturalne, nie owocowe, bowiem w tych drugich znajduje się duża ilość cukru. W profilaktyce cukrzycy ważne jest także właściwe przygotowywanie potraw. Najlepsze metody szykowania posiłków to gotowanie, pieczenie w folii bez tłuszczu czy duszenie. Należy też pamiętać o tym, aby nie przekraczać zalecanej dla siebie przewidzianej dziennej porcji kalorii. Posiłki powinny być urozmaicone, bogate w witaminy i składniki mineralne. W profilaktyce cukrzycy bardzo ważna jest też zmiana stylu życia. Chodzi nie tylko o właściwa dietę, ale też o regularny wysiłek fizyczny. Dzięki niemu bowiem zmniejsza się ryzyko otyłości, która jest pierwszym krokiem prowadzącym do rozwoju cukrzycy. Ponadto warto zrezygnować z używek, starć się spać około 8 godzin na dobę. Widać zatem, że tak naprawdę niewielkim nakładem silnej woli jesteśmy w stanie choć trochę wpłynąć na ewentualny rozwój cukrzycy w przyszłości. Należy pamiętać o zdrowym odżywianiu i aktywności fizycznej - taki styl życia może nas uchronić od wystąpienia w przyszłości groźnej choroby.

Trzeba pamiętać, że cukrzyca jest chorobą nieuleczalną i jedyne dostępne leczenie to zastrzyki insuliny (cukrzyca typu 1) lub bardzo dokładne trzymanie się diety cukrzycowej (cukrzyca typu 2). I tak do końca życia. Dlatego ważne jest utrzymanie ryzyka cukrzycy jak najdalej od nas. Większość chorych na cukrzycę cierpi też na otyłość. Jeśli będziesz utrzymywać odpowiednią do wieku i wzrostu wagę, zmniejszysz ryzyko zachorowania. Popytaj o rodzinne predyspozycje dotyczące cukrzycy. Jeśli w rodzinie choruje jedna lub więcej osób, ryzyko zachorowania u ciebie jest większe. Twoja aktywność fizyczna jest bardzo ważna. Częsty ruch nie pozwoli ci za bardzo przybrać na wadze. Regularne ćwiczenia poprawiają ukrwienie i dotlenienie organizmu, co pozytywnie wpływa na zdrowie.Ten krok jest szczególnie ważny, jeśli masz genetyczne predyspozycje do cukrzycy. Zdrowa dieta jest niezbędna do odsunięcia od siebie ryzyka zachorowania na cukrzycę. Zbilansowana dieta powinna przede wszystkim zawierać jak najmniej tłuszczów i cukrów. Po 45. roku życia należy regularnie badać krew, a konkretnie poziom glukozy we krwi. Jeśli jesteś w grupie ryzyka - takie badania powinny zacząć się wcześniej. Cukrzyca pojawiająca się u dorosłych zazwyczaj atakuje ludzi z nadciśnieniem. Dlatego regularnie badaj ciśnienie. Zwiększ ilość owoców i warzyw w diecie. Zawierają one witaminy i minerały, a także tzw. flawonoidy (barwniki i przeciwutleniacze). Flawonoidy są uznawane za stymulatory produkcji insuliny. Oprócz tego blokują one proces łączenia się glukozy z białkami (glikację). Przy cukrzycy ten proces się nasila i powoduje starzenie się komórek. Palenie tytoniu jest jednym z czynników zwiększającym prawdopodobieństwo wystąpienia chorób naczyniowo-sercowych. Z tego względu zalecane jest zrezygnowanie z palenia wyrobów tytoniowych w profilaktyce cukrzycy. Zanim sięgniesz po produkty bez cukru, dokładnie przeczytaj informacje zawarte na opakowaniu. Zamiast cukru, produkty słodzone są słodzikami, które niekoniecznie są dobre dla zdrowia. Jednym z nich jest sorbitol, który w zbyt dużych ilościach może osadzać się w tkankach i je niszczyć. Objawia się to chorobami takimi jak: retinopatia (uszkodzenie siatkówki oka), zaćma, neuropatia (zapalenie nerwów obwodowych). Te komplikacje zdrowotne także mogą doprowadzić do cukrzycy. Jednym z czynników wpływajacych na powstanie cukrzycy jest niezłaściwa dieta. Spożywanie produktów nie zwiększających gwałtownie poziomu cukru we krwi może sprawić, że ochronimy swój ogranizm przed tą chorobą. Z tego względu najlepiej wybieraj specjalne produkty dla cukrzyków, będą to produkty o niskim ig (indeksie glikemicznym), a więc stopniowo uwalniające cukry, jakie na długi czas zaspokoją nasz apetyt. Ważne jest także stosunkowo szybkie rozpoznanie choroby i dostosowanie odpowiedniego leczenia. Dzięki takiemu działaniu opóźnimy jej postępowanie. Dlatego też nie należy lekceważyć pierwszych objawów cukrzycy, do jakich zaliczyć należy nawracające infekcje, zmęczenie, senność, zaparcia, duży apetyt, utrata masy ciała czy kłopoty z koncentracją. W razie ich wystąpienia niezbędna jest wizyta u specjalisty i przeprowadzenie odpowiednich badań. Po rozpoznaniu cukrzycy należy również zastosować się do zaleceń lekarza, które dotyczą nie tylko przestrzegania diety dla cukrzyków lecz także zwiększenia aktywności fizycznej i prowadzenia samokontroli.

Świetnie, że w Polsce coraz więcej mówi się o prewencji. Cukrzyca staje się poniekąd światową epidemią. Równie istotna jest edukacja społeczeństwa ale i również tzw. edukacja terapeutyczna pacjentów ! Nowoczesna terapia cukrzycy wykracza poza tradycyjne rozumienie leczenia chorób przewlekłych. Obejmuje wczesną profilaktykę, identyfikowanie i monitorowanie czynników ryzyka oraz edukację. Dokonujące się na przestrzeni ostatnich lat przekształcenie tradycyjnego modelu pasywnego poddawania się leczeniu w model „aktywnego uczestnictwa w terapii” (samokontroli) sprawiło, że edukacja stała się czynnikiem terapeutycznym równie ważnym jak farmakoterapia. Świadomy pacjent, który rozumie swoją rolę w procesie terapeutycznym, staje się aktywnym uczestnikiem walki z chorobą. W 1997 roku Światowa Organizacja Zdrowia włączyła edukację terapeutyczną do modelu postępowania w chorobach przewlekłych, gdyż zostało dowiedzione, że wiedza pacjenta poprawia jego współpracę z personelem medycznym oraz podnosi jego kompetencje do walki z chorobą. Od chwili rozpoznania cukrzycy pacjent powinien zostać otoczony kompleksową opieką diabetologiczną, a zespół specjalistów powinien przekazać mu podstawową wiedzę dotyczącą istoty choroby i sposobów jej leczenia oraz praktyczne umiejętności niezbędne do życia z cukrzycą. Właściwie prowadzona edukacja zdrowotna pozwala pacjentowi oswoić się z chorobą, wdrożyć korzystny dla jego stanu tryb życia, a w efekcie umożliwia wyrównanie cukrzycy, zapobiega rozwojowi trudnych do leczenia powikłań oraz zapewnia możliwie najlepszą jakość życia. Edukacja diabetologiczna, która zwiększa kompetencje pacjenta i jego rodziny w walce z chorobą, ma na celu także przygotowanie do współpracy w procesie leczenia, pielęgnacji i samoopieki. Właściwa edukacja zwiększa odporność psychiczną pacjenta na stres, buduje jego samodzielność, motywuje do podjęcia trudów związanych z terapią, przeciwdziała lękowi, zagubieniu, depresji, eliminuje obawy przed przyszłością. Efektem skutecznej edukacji diabetologicznej jest przejęcie przez pacjenta odpowiedzialności za leczenie swojej choroby i podejmowanie odpowiednich decyzji terapeutycznych. Kompleksowa terapia cukrzycy, obejmująca modyfikację stylu życia oraz farmakoterapię, wymaga współpracy wielu specjalistów (m.in. diabetologa, pielęgniarki diabetologicznej, dietetyka, fizjoterapeuty, psychologa, pedagoga/edukatora) oraz dużej samodyscypliny pacjenta. Edukacja pacjenta może być prowadzona indywidualnie – jako integralna część jego kontaktów z członkami zespołu terapeutycznego – lub grupowo, w niewielkich, w miarę możliwości jednorodnych grupach, a treść i metody powinny być indywidualnie dostosowywane do potrzeb i możliwości chorego. Obecnie edukacja jest również prowadzona w środkach masowego przekazu, dostępne są też specjalistyczne kursy internetowe. Program terapeutyczny będzie skuteczny tylko wtedy, gdy w przekonaniu pacjenta jest on celowy i przyniesie mu wymierne korzyści. Osoba chora musi też mieć wiedzę i umiejętności umożliwiające jej aktywną współpracę z lekarzem oraz współdecydowanie o przebiegu terapii. Niestety obecnie sytuacja jest diametralnie inna. Współpraca pacjentów z lekarzami pozostawia wiele do życzenia. Co trzeci chory nie stosuje się do zaleceń lekarza dotyczących terapii. Ponad 80 proc. chorych, świadomie lub nie, nie przestrzega zaleceń dietetycznych dotyczących jakości, ilości lub pór spożywania posiłków. Co prawda w przypadku cukrzycy typu 1 prawie wszyscy chorzy akceptują bezwzględną konieczność insulinoterapii, jednak tylko 50 proc. z nich realizuje zalecenia lekarskie w sposób prawidłowy. W latach 40. XX wieku prof. E. Joslin, twórca współczesnej diabetologii, na podstawie doświadczeń klinicznych sformułował tezę, że im większą wiedzę ma pacjent na temat swojej choroby, tym dłużej będzie żył. Badania przeprowadzone w XXI w. dostarczają dowodów naukowych na poparcie tego twierdzenia. W ostatnich latach na świecie opracowano i wdrożono wiele programów edukacji diabetologicznej. Wykazano w nich istotny wpływ edukacji diabetologicznej na poprawę wyrównania cukrzycy i jakości życia pacjentów, ocenianych przed i po przeprowadzeniu szkolenia. Skuteczność ustrukturyzowanych programów została udokumentowana zarówno w przypadku edukacji grupowej, jak i indywidualnej. Edukacja przyczynia się do zmniejszenia częstości występowania epizodów hipoglikemii i hiperglikemii , do lepszej kontroli glikemii, redukcji ciśnienia krwi i nadmiernej masy ciała, a także do poprawy wskaźników zaburzonej gospodarki lipidowej. Zmniejsza również ryzyko hospitalizacji, zdarzeń sercowo-naczyniowych i zgonów. Poza poprawą wskaźników fizjologicznych edukacja korzystnie oddziałuje na stan psychospołeczny pacjenta. W wielu badaniach raportowano redukcję lęku i depresji, wzrost zaufania do własnych kompetencji w zakresie radzenia sobie z cukrzycą oraz wzrost poczucia zadowolenia i satysfakcji z życia. Edukacja diabetologiczna podnosi też gotowość pacjenta do podejmowania działań prozdrowotnych, wiąże się z poprawą przestrzegania zaleceń lekarskich dotyczących regularnego przyjmowania leków, stosowania odpowiedniej diety i podejmowania wysiłku fizycznego, wdrożenia samokontroli stóp, prowadzenia pomiarów glikemii, ciśnienia krwi, masy ciała i parametrów laboratoryjnych krwi. Przyczynia się też do lepszej współpracy z lekarzem. Mimo licznych dowodów naukowych potwierdzających znaczenie edukacji dla poprawy efektów leczenia osób z cukrzycą, nie jest ona w pełni wykorzystywana. Brakuje profesjonalnych zespołów edukacyjnych, dostęp do specjalistycznej opieki jest ograniczony ze względu na limity świadczeń zakontraktowanych z NFZ. Niedostateczna opieka i spóźnione interwencje terapeutyczne przekładają się na częstsze hospitalizacje, rozwój powikłań cukrzycy i zgony (bezpośrednio spowodowane powikłaniami sercowo-naczyniowymi. W związku z tym lekarze diabetolodzy, pielęgniarki i inni specjaliści pracujący z osobami z cukrzycą oraz organizacje pacjentów apelują o pilne podjęcie działań na rzecz wdrożenia edukacji terapeutycznej zarówno w populacji chorych na cukrzycę, jak i w grupach podwyższonego ryzyka zachorowania na tę chorobę. Edukacja diabetologiczna stanowi integralny element postępowania medycznego wobec osób chorych na cukrzycę. Dlatego Polskie Towarzystwo Diabetologiczne (PTD), podobnie jak wiele innych towarzystw międzynarodowych, opublikowało zalecenia praktyki klinicznej, w których m.in. określono założenia programów edukacji pacjenta. Rekomendacje te mają na celu zapewnienie najwyższych standardów oraz wprowadzenie jednolitych zasad prowadzenia edukacji diabetologicznej. Także pielęgniarki diabetologiczne, które zajmują się edukacją pacjenta w ramach podstawowych zadań zawodowych, opracowały wytyczne edukacji diabetologicznej. W 2006 roku ukazały się Zalecenia w opiece diabetologicznej PFED, konsultantów krajowych w dziedzinie pielęgniarstwa i pielęgniarstwa epidemiologicznego. Były one aktualizowane w 2012 i 2014 roku. Wytyczne PTD i stowarzyszeń zagranicznych podkreślają, że wszyscy pacjenci z cukrzycą powinni mieć dostęp do edukacji i szkoleń. Programem edukacyjnym powinny też być objęte osoby z grup podwyższonego ryzyka zachorowania na cukrzycę i z podejrzeniem stanu przedcukrzycowego. Głównym celem edukacji jest przygotowanie pacjenta do samodzielnego radzenia sobie z cukrzycą na co dzień oraz wspieranie go w różnych okresach rozwoju choroby. Bardzo ważne jest zachęcenie go do zmiany stylu życia i podjęcia odpowiedniej aktywności fizycznej. Według wytycznych NICE celem edukacji jest także poprawa kontroli czynników ryzyka prowadzących do rozwoju powikłań sercowo-naczyniowych (stężenie glukozy, lipidów i ciśnienie krwi), skuteczne zapobieganie powikłaniom oraz poprawa jakości życia. Edukacja powinna być prowadzona zarówno w sposób indywidualny, jak i w ramach grupowych programów terapeutycznych. Edukatorzy to odpowiednio wyszkoleni specjaliści, w tym lekarze, pielęgniarki, dietetycy, jak i specjaliści z zakresu edukacji diabetologicznej. Wytyczne AADE oraz CDA wyróżniają pięć elementów składających się na ramowy plan edukacji. Są to: wstępna ocena (wywiad uwzględ niający informacje na temat pacjenta, jego rodziny oraz wyników badań), wyznaczanie celów (wspólnie z pacjentem), zaplanowanie dalszego postępowania (sposób realizacji założonych celów), realizacja założonych celów (edukator powinien wdrożyć odpowiedni program edukacyjny upewniając się, że pacjent ma wystarczającą wiedzę i umiejętności do jego wykonania), a także identyfikacja i usuwanie pojawiających się barier oraz ocena postępów i ustalenie planu reedukacji. Tak zorganizowaną, wieloetapową i ustawiczną edukację pacjenta określa się mianem ustrukturyzowanej lub strukturalnej. NICE podkreśla, że programy edukacyjne powinny być dostosowane do indywidualnych potrzeb pacjenta oraz powinny upoważniać chorych do współdecydowania w sprawach opieki zdrowotnej. Zalecenia te wskazują także na konieczność corocznej ewaluacji wiedzy pacjenta i dostosowania programu edukacyjnego do jego aktualnych potrzeb. Zgodnie z zaleceniami Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego edukacja to integralna część postępowania w cukrzycy, powinna więc stanowić element każdej wizyty lekarskiej. Wytyczne rekomendują ustrukturyzowaną edukację, czyli jej wdrożenie w momencie rozpoczęcia terapii oraz reedukację na podstawie corocznej oceny potrzeb i wiedzy pacjenta lub na jego prośbę. Program edukacyjny powinien wspierać akceptację choroby przez pacjenta, wzmacniać jego motywację do leczenia oraz dostarczać mu wiedzy na temat choroby, leczenia i wpływu stylu życia na jej przebieg, uczyć stosowania technik samokontroli i leczenia (podawania insuliny), rozpoznawania i unikania powikłań, postępowania w sytuacjach szczególnych, a także pomagać w ustalaniu i ocenie realizacji celów terapeutycznych Za zapewnienie pacjentom oraz ich bliskim odpowiedniej wiedzy i umiejętności umożliwiających samokontrolę i samoopiekę w cukrzycy poza lekarzami odpowiadają także pielęgniarki i położne. Gwarancją wysokiej jakości opieki pielęgniarskiej jest odpowiednie przygotowanie do pracy w oparciu o jednolite standardy. [38] W wyniku prac grupy roboczej powołanej przez konsultanta krajowego w dziedzinie pielęgniarstwa diabetologicznego określony został zakres interwencji edukatora ds. diabetologii niezbędnych do realizacji zadań edukacyjnych w terapii cukrzycy w postaci standardu. Dokument, który jest w trakcie konsultacji, przedstawia szczegółowo zasady organizacji edukacji diabetologicznej z uwzględnieniem poziomu edukacji (pierwszorazowa lub reedukacja), podmiotu edukacji (ze wskazaniem typu cukrzycy, szczególnych okoliczności wymagających przeprowadzenia edukacji), przedmiotu edukacji (tematyka i treści) oraz czasu trwania sesji. Zgodnie z tym standardem edukację może prowadzić jedynie osoba posiadająca odpowiednie kwalifikacje i uprawnienia edukatora ds. diabetologii zgodnie z odpowiednim rozporządzeniem Ministra Zdrowia. Edukacją pierwszorazową – sesja trwająca 45–60 minut – powinni zostać objęci wszyscy chorzy z nowo rozpoznaną cukrzycą. Wizyta edukacyjna może także obejmować członków rodziny chorego lub jego opiekunów, co powinno być warunkiem koniecznym w przypadku pacjentów niepełnoletnich. Tematyka wizyty pierwszorazowej powinna być dobrana indywidulanie zgodnie z diagnozą i obejmować podstawowe informacje o chorobie, wiadomości na temat kontroli choroby poprzez modyfikację stylu życia i farmakoterapię, następnie na temat przyczyn i objawów braku kontroli glikemii oraz informacje o możliwych odległych powikłaniach choroby i sposobach ich zapobiegania. Z kolei zajęcia reedukacyjne – trwające około 30 minut – powinni odbyć wszyscy chorzy: • zmieniający terapię (m.in. przez wdrożenie pompy insulinowej), • ze złą kontrolą cukrzycy, • z epizodamiciężkiej hipoglikemii, • z powikłaniami, • kobiety planujące ciążę. Zakres tematyczny wizyty reedukacyjnej w dużej mierze jest zbieżny z edukacją pierwszorazową, przy czym w trakcie kolejnych wizyt szczególny nacisk kładzie się na doskonalenie praktycznych umiejętności samokontroli i samoopieki, w tym również umiejętności insulinoterapii. Celem powtórnych wizyt jest także motywowanie pacjenta i kształtowanie odpowiednich postaw wobec choroby oraz informowanie o nowościach pojawiających się na rynku medycznym. Częstość wizyt edukacyjnych powinna być uzależniona od ogólnego poziomu wiedzy pacjenta. W przypadku osób z nowo zdiagnozowaną cukrzycą konsultant krajowy zaleca zagwarantowanie sześciu wizyt w ciągu roku dla pacjentów wymagających insulinoterapii, w tym u chorych z cukrzycą typu 1. Pozostałym należy zapewnić jedną do dwóch wizyt w ciągu pierwszego roku od diagnozy. W przypadku pacjentów z wcześniej rozpoznaną cukrzycą zaleca się od jednej do dwóch wizyt w roku w zależności od typu cukrzycy oraz metody terapii, z wyjątkiem osób wcześniej będących pod opieką, ale rozpoczynających insulinoterapię – dla nich przewiduje się do sześciu wizyt edukacyjnych w roku. Ocenę dostępności, zakresu oraz jakości edukacji diabetologicznej w Polsce przeprowadzono na podstawie ogólnopolskiego badania pt. Organizacja opieki i edukacji diabetologicznej nad pacjentem z cukrzycą w lecznictwie ambulatoryjnym i stacjonarnym, zrealizowanego przez Polską Federację Edukacji w Diabetologii od stycznia do maja 2015 roku. Wzięło w nim udział 1390 przedstawicieli środowiska pielęgniarskiego, z których ponad 70 proc. stanowiły pielęgniarki ze specjalizacją w pielęgniarstwie diabetologicznym lub odbytym kursem specjalistycznym „Edukator w cukrzycy”. Poniżej prezentacja najważniejszych wniosków z tych badań. Zdaniem uczestników badania w Polsce edukację diabetologiczną u większości pacjentów rozpoczyna się stosunkowo późno. Wynika to z faktu, iż choroba przez wiele lat może rozwijać się bezobjawowo, a moment diagnozy, będący najczęstszym impulsem do podjęcia edukacji, ma miejsce, gdy choroba jest zaawansowana – dopiero ok. 10 lat od zachorowania. Kolejnym czynnikiem motywującym pacjentów do rozpoczęcia edukacji jest uświadomienie sobie negatywnych skutków choroby. Najbardziej obawiają się oni powikłań w postaci stopy cukrzycowej (90 proc.), retinopatii (88 proc.) oraz hipoglikemii (87 proc.). Edukacją pacjentów w Polsce zajmuje się zespół opieki diabetologicznej, składający się najczęściej z lekarza, pielęgniarki i położnej, a w co trzeciej placówce także z wykwalifikowanego edukatora ds. diabetologii. Stosunkowo rzadko w skład zespołów edukacyjnych wchodzą specjaliści z dziedziny dietetyki, rehabilitacji lub psychologii. Edukatorem do spraw diabetologii w publicznych zakładach opieki zdrowotnej może zostać pielęgniarka lub położna posiadająca odpowiednie wykształcenie kierunkowe oraz adekwatny staż pracy określane przez rozporzadzenie Ministra Zdrowia. Zgodnie z tym rozporządzeniem na stanowisku edukatora, powinny pracować pielęgniarki posiadające specjalizację w dziedzinie pielęgniarstwa diabetologicznego lub które ukończyły kurs specjalistyczny „Edukator w cukrzycy”. Dobrze wykształcone, przygotowane do roli edukatora pielęgniarki, pielęgniarze i położne są filarem opieki diabetologicznej i mogą przyczynić się do organizowania i realizacji opieki w swojej społeczności. W około 50% przypadków to pielęgniarka rozpoczyna edukację diabetologiczną oraz ją kontynuuje. W celu zapewnienia chorym najwyższych standardów opieki kadra pielęgniarska powinna mieć zagwarantowany czas konieczny do podtrzymywania i poszerzania swoich kompetencji poprzez udział w kształceniu podyplomowym. Ma to też szersze uzasadnienie, gdyż zdobyte kompetencje w zakresie pielęgniarskiej opieki diabetologicznej również doskonalą podstawowe pielęgniarskie umiejętności i kompetencje, a tym samym mogą zostać wykorzystane w innych obszarach opieki. Pacjenci potrzebują lepszego dostępu do specjalistów, takich jak rehabilitant, dietetyk, psycholog, a zwłaszcza edukator ds. diabetologii, którego istotną rolę w systemie opieki zdrowotnej w cukrzycy podkreślali niemal wszyscy ankietowani. Aż 70 proc. ankietowanych zwraca uwagę na brak zatrudnienia w pełnym wymiarze czasu pracy edukatora ds. diabetologii. Zgodnie z najnowszymi danymi w Polsce pracuje około 1224 pielęgniarek z ukończonym kursem „Edukator w cukrzycy” (dane CKPPiP, stan na dzień 11.06.2015) oraz 284 specjalistów w dziedzinie pielęgniarstwa diabetologicznego (dane CKPPiP, stan na dzień 31.12.2014). Dostęp do specjalistów i edukatorów diabetologicznych jest ograniczony i bardzo zróżnicowany terytorialnie. Dostęp do innych profesjonalistów jest także niewystarczający. Zgodnie z opinią ankietowanych ośrodki nie zapewniają diabetykom stałej opieki rehabilitanta (niezatrudniony w 48 proc. ośrodków), dietetyka (brak w 49 proc. ośrodków) oraz psychologa (brak w 56 proc. ośrodków) W wielu rejonach Polski edukacja chorych z cukrzycą, zarówno objętych opieką lekarzy podstawowej opieki zdrowotnej (POZ), jak i poradni diabetologicznych, pozostaje na niewystarczającym poziomie. Rezultatem braku odpowiedniej edukacji terapeutycznej pacjentów prowadzonej przez personel POZ (lekarza oraz pielęgniarki) jest fakt, że wielu chorych nie zna podstawowego parametru kontroli cukrzycy, jakim jest HbA1c, niewystarczająco kontroluje glikemię, ciśnienia tętnicze krwi oraz stan stóp. Zapewnienie właściwej edukacji może mieć ogromne znaczenie już we wczesnym okresie rozwoju cukrzycy, gdy przebiega ona bezobjawowo i chory nie doświadcza konsekwencji zdrowotnych rozwoju powikłań. W tym stadium tylko pacjent w pełni świadomy swojej choroby będzie rozumiał konieczność ścisłego przestrzegania zaleceń lekarskich, w tym dotyczących modyfikacji stylu życia (diety, godzin snu), restrykcyjnej kontroli stężenia glukozy we krwi i farmakoterapii. Pacjenci objęci prawidłową edukacją na wstępnych etapach choroby, którzy stosują się do zaleceń lekarskich, mają szansę cieszyć się dłużej dobrym zdrowiem i w przyszłości uniknąć ciężkich powikłań lub istotnie opóźnić w czasie ich wystąpienie. Cukrzyca jest wciąż rosnącym problemem dla zdrowia Polaków. Według danych Międzynarodowej Federacji Diabetologicznej (International Diabetes Federation, IDF) w Polsce w 2014 roku na cukrzycę chorowało blisko 7 proc. populacji. Problemem pozostaje również cukrzyca nierozpoznana; jedynie 50–60 proc. przypadków stanowi tzw. cukrzyca znana, a pozostałe to cukrzyca nieznana (nierozpoznana). Według prognoz Światowej Organizacji Zdrowia liczba chorych w ciągu najbliższych 25 lat może wzrosnąć do ok. 10 proc. populacji świata, a w 2030 roku w rankingu przyczyn zgonu cukrzyca znajdzie się na 7. miejscu.W przebiegu cukrzycy, zwłaszcza nieprawidłowo leczonej lub wcale nieleczonej, dochodzi do rozwoju licznych powikłań. U pacjentów wzrasta ryzyko wystąpienia chorób układu krążenia, chorób naczyniowych mózgu, neuropatii i retinopatii. Koszty leczenia są generowane nie tylko przez samą cukrzycę, ale również przez jednostki chorobowe uznawane za jej powikłania. Walka z cukrzycą polega na podjęciu działań zmierzających do zwiększenia wykrywalności cukrzycy (dotyczy to w szczególności cukrzycy typu 1) i zmniejszenia zapadalności (zwłaszcza na cukrzycę typu 2). Zastosowanie na czas odpowiedniego leczenia zmniejszy też ryzyko wystąpienia powikłań. Jednak do osiągnięcia sukcesu potrzebny jest wydatny udział pacjentów. Właściwy styl życia, odpowiednio dostosowana dieta i ćwiczenia fizyczne są na pierwszym miejscu wśród zaleceń dotyczących kontrolowania cukrzycy. Jednak pacjenci nie mają odpowiedniej wiedzy w tym zakresie, o czym świadczy chociażby wysoka liczba hospitalizacji z powodu powikłań cukrzycy. Staranna, kompleksowa i ustawiczna edukacja diabetologiczna pacjentów jest więc w tej sytuacji koniecznością. System porad powinien obejmować między innymi problematykę żywienia, stosowania wysiłku fizycznego, ograniczania otyłości czy zaprzestania palenia papierosów oraz samokontrolę poziomu glikemii,. W polskim systemie ochrony zdrowia brakuje osób świadczących usługi edukacyjne z zakresu diabetologii, co jest równoznaczne z faktem, że usług edukacyjnych jest za mało. Pomimo włączenia edukacji do podstawowego modelu terapii cukrzycy oraz liczby ciągle uzyskiwanych dowodów naukowych potwierdzających jej skuteczność i efektywność kosztową, nie jest ona w pełni wykorzystywana. Dzieje się tak głównie ze względu na niewystarczającą liczbę profesjonalnych zespołów edukacyjnych, krótki czas przewidziany na realizację edukacji oraz utrudniony dostęp do opieki specjalistycznej. Najistotniejszym problemem jest brak stałego dostępu do specjalistów: edukatora ds. diabetologii, rehabilitanta, dietetyka, psychologa. Obecnie w Polsce za edukację pacjentów w głównej mierze odpowiadają pielęgniarki, które obciążone licznymi obowiązkami nie znajdują czasu na właściwe przygotowanie i przeprowadzenie szkolenia. Sesje edukacyjne przybierają więc najczęściej formę krótkich i spontanicznych spotkań, co uniemożliwia pełne wykorzystanie potencjału szkoleń. Próbą poprawy jakości opieki nad pacjentem z cukrzycą było wprowadzenie kompleksowej opieki ambulatoryjnej finansowanej przez NFZ, która miała zapewnić stały dostęp do lekarzy i pielęgniarek, specjalistów z zakresu diabetologii. Jednakże ze względu na wysokie koszty świadczenia jest ono obecnie niechętnie realizowane. Tymczasem zapewnienie pacjentom dostępu do edukacji diabetologicznej jest kluczowym aspektem w terapii cukrzycy. Dzięki edukacji buduje się aktywną postawę pacjenta w walce z chorobą. Poprawie dostępu do edukacji diabetologicznej i jej jakości zdaniem ekspertów służyłyby różnorodne działania. Poniżej wymieniono: propozycje i postulaty podnoszone podczas pierwszej w Polsce konferencji ExPAND (Europejskiej Sieci na rzecz Zmian w Polityce Zdrowotnej Dotyczącej Cukrzycy – European Policy Action Network on Diabetes), która odbyła się w Warszawie maju 2015 roku. • Uwzględnienie porady edukacyjnej jako odrębnie opłacanego świadczenia w ramach POZ. • Utworzenie przy poradniach POZ zespołów edukacyjnych, w skład których wchodziliby profesjonalnie wyszkoleni edukatorzy ds. cukrzycy oraz psychologowie i fizjoterapeuci. • Stworzenie odpowiednich warunków do edukacji diabetologicznej poprzez wydzielenie gabinetów opieki diabetologicznej, obligatoryjne zatrudnienie profesjonalnego edukatora we wszystkich placówkach medycznych (w tym docelowo również POZ), w których prowadzi się leczenie pacjentów z cukrzycą. Odrębne kontraktowanie usług edukacyjnych zwiększyłoby ich podaż, co zapewniłoby chorym szeroki dostęp do edukacji. Jak już wielokrotnie była mowa, zwiększyłoby to świadomość pacjentów i umiejętność samokontroli cukrzycy, tym samym przyczyniając się do poprawy zdrowia, jakości życia oraz do redukcji odległych powikłań. • Akcje informacyjno-edukacyjne i profilaktyczne prowadzone na szeroką skalę zarówno na szczeblu lokalnym, jak i ogólnopolskim, w celu podniesienia społecznej świadomości cukrzycy, w które byłby zaangażowany m.in. personel medyczny, organizacje pozarządowe, organizacje pracodawców, media. • Ponadresortowa polityka dla edukacji w cukrzycy – wykorzystanie kompetencji resortów edukacji i sportu dla kształtowania odpowiedzialności za zdrowie i zdrowych nawyków ludzi. Jak pokazują pierwsze miesiące od wprowadzenia zmian w szkolnych sklepikach i stołówkach, wielu rodzicom i dzieciom brakuje wiedzy na temat znaczenia zdrowego żywienia. Do zmiany tej sytuacji mogłyby się przyczynić pielęgniarki szkolne • Edukacja społeczeństwa, pracowników oświatowych, służb mundurowych, kierowców transportu publicznego na temat cukrzycy typu 1, przeszkolenie w zakresie reagowania w razie podejrzenia hipoglikemii u osoby z otoczenia i zasad pomocy osobom z cukrzycą. • Opracowanie założeń polityki zdrowotnej w zakresie prewencji i leczenia cukrzycy w odniesieniu do pielęgniarstwa. • Stworzenie i upowszechnianie standardów edukacji pacjenta chorego na cukrzycę wraz z opracowaniem i wdrożeniem dokumentacji działań edukacyjnych. • Szkolenia dla lekarzy pierwszego kontaktu mające na celu przygotowanie do promocji zdrowia w kontekście zapobiegania cukrzycy i promowania aktywnej postawy wobec tej choroby. • Opracowanie programów prewencji cukrzycy dla grupy najwyższego ryzyka (stan przedcukrzycowy). • Dostosowanie liczby etatów pielęgniarskich w ośrodkach zajmujących się leczeniem pacjentów z cukrzycą do realnych potrzeb, zagwarantowanie czasu niezbędnego do przygotowania i fachowego prowadzenia edukacji, umożliwienie samokształcenia pielęgniarkom, które na co dzień sprawują opiekę nad osobami z cukrzycą. Prowadzenie prac badawczych na temat doboru metod nauczania i optymalizacji edukacji. • Analiza kształcenia podyplomowego w obszarze pielęgniarstwa diabetologicznego. ( dane z raportu Polskiej Federacji Edukacji w Diabetologii).