Z pewnością na przestrzeni lat jeżeli chodzi o radioterapie zarówno lekarze jak i pacjencji bardzo obawiali się działań niepożądanych, które znacznie obniżały jakość życia, a przecież w chorobie nowotworowej dąży się do tego, aby oprócz skutecznego leczenia, w parze występowało dobre samopoczucie chorego, które przecież ma ogromne znaczenie w całym procesie leczenia. Aktualnie wiemy, że nowoczesne aparaty, a także wiedza specjalistów w dziedzinie radioterapii sprawiają, że procedury związane z naświetlaniem są już bliskie perfekcji. Z tego też względu z pewnością jeśli są one przeprowadzane na sercu to jest to bezpieczne.

Migotanie przedsionków to jedno z najczęstszych zaburzeń rytmu serca. Ryzyko jego wystąpienia rośnie wraz z wiekiem. Migotanie przedsionków nie występuje samoistnie - wiąże się ono z konkretną przyczyną. Czynnikiem ryzyka jest między innymi niehigieniczny tryb życia. Za migotanie przedsionków odpowiadać mogą takie schorzenia jak nadciśnienie tętnicze czy choroba wieńcowa. Na rozwój arytmii wpływ ma również styl życia - brak aktywności fizycznej, spożywanie alkoholu czy palenie papierosów. Migotanie przedsionków może mieć poważne konsekwencje zdrowotne. U osób z tą arytmią dojść może m.in. do udaru niedokrwiennego mózgu.Migotanie przedsionków (ang. atrial fibrillation, AF) jest najczęściej występującym zaburzeniem rytmu serca spośród arytmii złożonych, czyli innych niż pojedyncze pobudzenia dodatkowe i pary takich pobudzeń. Szacuje się, że w 2016 roku na świecie prawie 44 miliony osób cierpiało z powodu tej arytmii. Według Europejskiego Towarzystwa Kardiologicznego (ESC) Polska należy do grupy państw, w których migotanie przedsionków występuje z częstością 600-699 przypadków na 100 tys. mieszkańców. Wydaje się jednak, że te wartości są zaniżone i liczba osób w Polsce z różnymi formami tej arytmii wynosi od 500 do 700 tys. Ze względu na fakt, że to zaburzenie rytmu powoduje istotne zwiększenie chorobowości i śmiertelności u pacjentów, u których występuje, stanowi ono istotne obciążenie dla zdrowotności społeczeństwa i systemu opieki zdrowotnej. Odsetek pacjentów, u których można rozpoznać migotanie przedsionków rośnie wraz z wiekiem i według wieloośrodkowego, polskiego badania NOMED-AF częstość występowania tej arytmii w populacji powyżej 65 r.ż. wynosi aż 23 proc. Co więcej - u jednego na trzech Europejczyków w wieku 55 lat przed końcem życia ta arytmia będzie rozpoznana. Pogłębiająca się wiedza dotycząca czynników zwiększających ryzyko wystąpienia AF spowodowała, że autorzy zaleceń ESC obejmujących diagnostykę i leczenie tej arytmii opublikowanych w 2020 r. uważają, że nie można już mówić o samoistnej formie AF. Każdy przypadek ma jakąś przyczynę, jest spowodowany jakąś chorobą lub stanem klinicznym. Wśród niemal 50 czynników wymienionych w cytowanych już zaleceniach, do najważniejszych należą: nadciśnienie tętnicze, choroba wieńcowa, wady zastawkowe, niewydolność serca, cukrzyca i stany przedcukrzycowe, ostre stany chorobowe, w tym infekcyjne (także COVID-19) i wymagające zabiegów chirurgicznych, przewlekła, obturacyjna choroba płuc, obturacyjny bezdech senny, zaburzenia gospodarki lipidowej. Do czynników ryzyka wystąpienia tej arytmii należą także czynniki związane ze stylem życia: brak aktywności fizycznej (o nasileniu rekreacyjnym), nadmierne spożycie alkoholu, palenie papierosów i otyłość. Czynniki te nie tylko zwiększają ryzyko wystąpienia migotania przedsionków, ale także istotnie zmniejszają skuteczność leczenia. Migotanie przedsionków jest zaburzeniem rytmu, w którym dochodzi do szybkiego i nieuporządkowanego ich pobudzania z wielu ośrodków mających kształt różnego rodzaju pętli. Skutkiem takiej aktywacji elektrycznej jest drżenie ścian przedsionków, zamiast ich uporządkowanego skurczu. W takiej sytuacji przedsionki nie wspomagają przepływu krwi w celu większego wypełnienia komór serca i zwiększenia objętości krwi wyrzucanej do tętnic w każdym skurczu. Zatem, u chorego z migotaniem przedsionków zmniejsza się wydolność serca. Drugim niezwykle ważnym faktem wynikającym z pojawienia się AF jest ryzyko tworzenia się skrzeplin, które odrywając się mogą zamknąć światło tętnicy, w tym mózgowej, zatrzymując przepływ krwi, co może doprowadzić do udaru niedokrwiennego mózgu z wszystkimi jego konsekwencjami. Tworzenie się skrzeplin w obrębie przedsionków u chorych z migotaniem przedsionków jest spowodowane tym, że wewnętrzna powierzchnia tej struktury serca nie jest gładka. Ma wiele zachyłków i jam, zwłaszcza w obrębie struktury nazywanej uszkiem lewego przedsionka. Brak przepływu krwi, który jest spowodowany drżeniem ścian, sprzyja jej krzepnięciu. Mamy zatem dwa skutki migotania przedsionków, które mogą być dewastacyjne dla osób dotkniętych tą arytmią: rozwój niewydolności serca oraz ryzyko zakrzepowo-zatorowe sprzyjające występowaniu udarów mózgu, które mają zdecydowanie cięższy przebieg u osób dotkniętych AF i przyczyniają się do znacznej niepełnosprawności, a nawet zgonu. Ryzyko wystąpienia udaru u chorego z migotaniem przedsionków, który nie przyjmuje leków przeciwkrzepliwych, w zależności od ryzyka zakrzepowo-zatorowego, może wynosić nawet niemal 20 proc. w skali roku. Pogorszenie rokowania odległego u osób z migotaniem przedsionków dotyczy poza wymienionym już: rozwojem niewydolności serca (dotyczy 20-30 proc. pacjentów z AF) i udarów (nawet do 30 proc. udarów jest związanych z występowaniem tej arytmii), także zwiększeniem ryzyka zgonu (1,5-3,5 krotnie), hospitalizacji (10-40 proc. pacjentów z AF jest hospitalizowanych każdego roku), wystąpienia zaburzeń funkcji poznawczych i demencji (odpowiednio o 40 i 60 proc.), rozwoju depresji (wzrost o 16-20 proc.), w tym myśli samobójczych oraz aż u 60 proc. obserwuje się pogorszenie jakości życia. Migotanie przedsionków jest zaburzeniem rytmu o charakterze postępującym. Początkowo napady tej arytmii pojawiają się rzadko, trwają krótko i ustępują samoistnie. Z upływem czasu arytmia pojawia się częściej, trwa dłużej i wymaga interwencji lekarskiej w celu jej przerwania. W końcowej fazie choroby nie tylko nie udaje się utrzymać prawidłowego rytmu zatokowego w dłuższej perspektywie czasu, ale nawet przerwanie AF staje się niemożliwe. U wielu pacjentów, szczególnie w początkowym okresie arytmii, może mieć przebieg całkowicie bezobjawowy, co nie znaczy, że nie ma wtedy ryzyka wystąpienia udaru mózgu. W skrajnych postaciach objawy migotania przedsionków są tak bardzo nasilone, że uniemożliwiają normalną egzystencję. Do najczęstszych objawów spotykanych wśród pacjentów z migotaniem przedsionków należą: uczucie kołatania serca (szybka, całkowicie chaotyczna, nierówna praca serca), duszność i zmęczenie. Mogą pojawić się: uczucie ciężaru, ucisku, bólu w klatce piersiowej, zmniejszenie tolerancji wysiłku, zawroty głowy, utraty przytomności i zaburzenia snu. W najcięższych przypadkach, zwłaszcza u chorych z zaawansowaną strukturalną chorobą serca, mogą pojawić się poza utratami przytomności także: objawowe niedociśnienie, obrzęk płuc, istotne niedokrwienie mięśnia sercowego czy nawet wstrząs kardiogenny, a więc stany bezpośredniego zagrożenia życia. Podstawą rozpoznania AF jest klasyczne badanie elektrokardiograficzne lub 30-sekundowy zapis jednego kanału powierzchniowego EKG, które wskazują na występowanie tej arytmii. W początkowym okresie migotania przedsionków udokumentowanie elektrokardiograficzne tej arytmii może być trudne ze względu na jej napadowy charakter i krótki czas trwania. Dlatego podejmuje się różne działania, mające na celu wczesne rozpoznanie tej arytmii i skuteczne leczenie, które znacznie zmniejsza ryzyko wystąpienia wyżej opisanych powikłań. U osób powyżej 65 r.ż. każda wizyta lekarska powinna ocenić, czy występuje AF – na podstawie osłuchiwania serca, badania tętna, bądź nawet wykonania badania elektrokardiograficznego. U osób powyżej 75 r.ż. warto aktywnie poszukiwać migotania przedsionków poprzez częstsze wizyty u lekarza i wykonywanie dodatkowych badań, np. 24-godzinnego rejestrowania EKG systemem Holtera. Dotyczy to przede wszystkim pacjentów odczuwających kołatania serca, stwierdzających nierówne tętno oraz tych obarczonych wysokim ryzykiem zakrzepowo-zatorowym. Samodzielny pomiar tętna powinien stać się powszechnym badaniem przesiewowym, wykonywanym przez każdą osobę powyżej 65 r.ż. Stwierdzenie nierównego tętna, które trwa w sposób nieprzerwany przez co najmniej 30 sekund, powinno być zgłoszone lekarzowi. Zwłaszcza jeżeli w jego trakcie pojawiają się objawy omówione wyżej. Jak wspomniano - jednym z najgroźniejszych powikłań migotania przedsionków jest udar niedokrwienny mózgu i inne epizody zakrzepowo-zatorowe. Zaproponowano skalę ryzyka zakrzepowo-zatorowego, która jest stosowana u każdego pacjenta z AF, a wyliczone niskie ryzyko powinno być potwierdzane w kolejnych obliczeniach wskaźnika w odstępach 4-6 miesięcznych. Do czynników ryzyka zakrzepowo zatorowego należą: występowanie niewydolności serca lub kardiomiopatii przerostowej (1 punkt), wiek 75 lat lub więcej (2 punkty), 65-74 lata (1 punkt), nadciśnienie tętnicze, w tym leczone z prawidłowymi wartościami docelowymi (1 punkt), cukrzyca (1 punkt), przebyty udar niedokrwienny, przejściowy epizod niedokrwienny lub obwodowy epizod zakrzepowo-zatorowy (2 punkty), choroba naczyń (wieńcowych, obwodowych, blaszka miażdżycowa w aorcie – 1 punkt) i wreszcie płeć żeńska (1 punkt). Osoby z niskim ryzykiem zakrzepowo-zatorowym (mężczyźni – 0 punktów, kobiety - 1 punkt) w przeważającej większości nie wymagają przewlekłego leczenia zakrzepowo-zatorowego w celu zapobiegania udarom mózgu. U osób z wartością wskaźnika ryzyka 1 – mężczyźni i 2 - kobiety powinno się rozważyć leczenia przeciwkrzepliwe, a w przypadku wyższych wartości należy to zrobić. Kolejnymi filarami leczenia pacjentów z migotaniem przedsionków, poza zapobieganiem udarom mózgu, jest redukcja objawów związanych z AF oraz intensywne leczenie chorób współistniejących, modyfikacja trybu życia, w tym - co bardzo silnie się podkreśla - walka z nadwagą i otyłością. Zmniejszenie nasilenia objawów związanych z występowaniem migotania przedsionków uzyskuje się przede wszystkim poprzez kontrolę częstotliwości rytmu serca w trakcie arytmii. W drugiej kolejności ocenia się możliwość przywrócenia i utrzymania rytmu zatokowego (przerwanie migotania przedsionków). Doraźnie przerwanie migotania przedsionków osiąga się poprzez kardiowersję: farmakologiczną lub elektryczną, poprzedzoną co najmniej 3-tygodniowym leczeniem przeciwkrzepliwym. W wyjątkowych przypadkach przywrócenie rytmu zatokowego możliwe jest bez wielotygodniowego przygotowania przeciwkrzepliwego, jednak wymaga to wykonania specjalistycznych badań potwierdzających niskie ryzyko udarowe. Poza tym dla kontroli częstotliwości rytmu serca oraz przywrócenia rytmu zatokowego używa się leków oraz metod niefarmakologicznych – ablacji. Eliminacja czynników ryzyka pojawienia się migotania przedsionków, wczesne jego rozpoznanie, skuteczne leczenie samej arytmii, jak i chorób oraz stanów towarzyszących i efektywna profilaktyka udarów są kanonami postępowania w migotaniu przedsionków. Skuteczny system opieki nad tą grupą pacjentów spowoduje istotne zmniejszenie powikłań, hospitalizacji i śmiertelności, co w perspektywie przyniesie oszczędności dla systemu ochrony zdrowia.