Nie przestaje mnie zadziwiać, gdzie naukowcy szukają odpowiedzi na dzisiejsze problemy. Kto by pomyślał, że substancje pozyskane z komórek grzybów mogą znaleźć zastosowanie w leczeniu tak poważnej choroby jak nowotwór jelita grubego. Być może w naturze znajdziemy odpowiedź. Nie raz okazało się to prawdą.

Grzyby medyczne mogą stanowić bardzo ważny element w zapobieganiu i leczeniu wielu chorób i dolegliwości. Ich zastosowanie wywodzi się z tradycyjnej medycyny ludowej. Powszechnie używane są w krajach azjatyckich, głównie w Chinach, Japonii, Tajwanie i Korei. W polskim ziołolecznictwie są stosunkowo mało znane, jednakże coraz więcej prowadzonych badań nad prozdrowotnymi właściwościami grzybów wielkoowocnikowych daje nadzieję na zastosowanie ich potencjału w naszym kraju, bowiem zostało udowodnione, iż grzyby medyczne posiadają szereg właściwości, które mają dobroczynny wpływ na zdrowie człowieka. Grzyby, ze względu na swoje właściwości – wykorzystywane są już od wielu stuleci w tradycyjnej medycynie krajów Dalekiego Wschodu, gdzie dzięki zawartym w nich związkom biologicznie czynnym, takim jak polisacharydy, lektyny, terpenoidy, statynyczy enzymy stanowią istotny czynnik w zapobieganiu i leczeniu licznych schorzeń i dolegliwości. Ponadto, grzyby znalazły zastosowanie jako tak zwana żywność funkcjonalna. Zgodnie z definicją Unii Europejskiej są to produkty, które wywierają korzystny wpływ na zdrowie człowieka, udokumentowany badaniami naukowymi. Lakownica lśniąca, znana również jako Reishi lub Ling Zhi, od ponad dwóch tysięcy lat stosowana jest w medycynie chińskiej. Najnowsze badania naukowe potwierdziły lecznicze właściwości składników zawartych w tym grzybie i dlatego może on być nadzieją dla współczesnej medycyny w leczeniu i zapobieganiu wielu schorzeń. Jedną z najważniejszych właściwości lakownicy jest działanie przeciwnowotworowe. Zebrane dane wskazują, iż wyciągi z Ganoderma lucidum mogą mieć zastosowanie w prewencji występowania lub nawrotów nowotworów, w zmniejszaniu nasilających się bólów nowotworowych (w zaawansowanych stadiach choroby) oraz w obniżaniu prawdopodobieństwa wystąpienia przerzutów nowotworowych. Pozytywne efekty zaobserwowano w terapii nowotworów, takich jak: rak płuc, piersi, odbytnicy, trzustki, guza mózgu czy białaczki. Potwierdzono, iż polisacharyd o nazwie GSG (Ganoderma lucidum spores glucan), wyizolowany z zarodników lakownicy lśniącej wykazuje potencjalne działanie przeciwnowotworowe. Ze względu na niski ciężar cząsteczkowy i rozpuszczalność w wodzie, GSG może być zastosowany w czasie iniekcji dożylnych w leczeniu nowotworów. Ponadto poszukuje się korzystnego działania lakownicy w leczeniu dolegliwości układu sercowo-naczyniowego. Dowiedziono, że preparaty z Ganoderma lucidum zapobiegają zapaleniom żył i zakrzepicy. Triterpeny wyizolowane z lakownicy wpływają na obniżenie ciśnienia krwi oraz hamują syntezę cholesterolu. Oprócz tego zaobserwowano także zdolności zmniejszania lepkości krwi i poprawę ukrwienia, co pośrednio może zapobiegać powstawaniu skrzepów. Twardziak jadalny, znany również pod nazwą Shiitake, w medycynie Dalekiego Wschodu określany jest jako „eliksir życia”. Uważa się, iż posiada on właściwości poprawy wigoru i witalności oraz pomaga w zwalczaniu stresu. Od setek lat stosowany jest w leczeniu chorób nowotworowych, chorób układu sercowo-naczyniowego, otyłości, problemów z potencją. Twardziak jadalny znalazł również zastosowanie w leczeniu kamicy woreczka żółciowego, wrzodów i zaparć. Shiitake posiada także silne właściwości antybakteryjne i przeciwwirusowe. Ostatnie doniesienia wskazują, że grzyb ten może zapobiegać rozmnażaniu się wirusa HIV w tkankach organizmu.Szczególne zainteresowanie twardziakiem nastąpiło, gdy w jego składzie chemicznym odkryto obecność dwóch związków biologicznie czynnych. Pierwszy z nich – lentinan, polisacharyd posiadający unikalne właściwości przeciwnowotworowe oraz fitoncydy – grzybowe związki lotne, nieposiadające odpowiedników w królestwie roślin. Związki te posiadają zdolności walki z wirusami, od mało szkodliwych adenowirusów do wirusa HIV. Boczniak ostrygowaty jest hodowlanym grzybem wykorzystywanym w gastronomi i kuchni domowej. Oprócz jego udokumentowanych wartości odżywczych, posiada również cenne właściwości prozdrowotne. Właściwości te wynikają z obecności β-glukanów. Pleuran – polisacharyd boczniaka ostrygowatego bierze udział w stymulowaniu układu immunologicznego przede wszystkim poprzez aktywację makrofagów. Co więcej, może obniżać poziom cholesterolu LDL i glukozy we krwi. Spożywanie boczniaków wpływa na zmniejszenie ryzyka powstawania miażdżycy, uszkodzenia naczyń wieńcowych i mięśnia sercowego. Pleuran wpływa na zmniejszenie guzów nowotworowych. W tradycyjnej medycynie krajów azjatyckich boczniak wykorzystywany był do wzmacniania ścian naczyń krwionośnych, obniżania ciśnienia w gałkach ocznych oraz zmniejszenia objawów związanych z przemęczeniem mięśni, ścięgien i stawów. Aktualna wiedza na temat grzybów medycznych w naszym kraju jest znikoma. Większość polskiego społeczeństwa obawia się spożywania preparatów nieznanych w naszym kraju. Medycyna powinna korzystać z każdego dobra matki natury. Ważne aby wiedza na temat działania grzybów medycznych była pozyskiwana z wiarygodnych i rzetelnych źródeł. Doświadczenia krajów azjatyckich, a także nowoczesne badania naukowe pokazują, iż grzyby te posiadają duży potencjał leczniczy i warte są szerszego zainteresowania.

Grzyby rządzą przyrodą. Pod każdym lasem lub łąką rozciągają się złożone sieci grzybni, które łączą ze sobą ogromne, lokalne ekosystemy. Grzybnia współpracuje z wiekowymi drzewami, a także najmniejszymi roślinami, tworząc symbiozę zwaną mikoryzą. Dzięki niej następuje wymiana składników odżywczych, a także konwersje chemiczne metabolitów i substancji lotnych, dzięki którym ekosystem może prawidłowo funkcjonować. Mikoryza to również subtelna wymiana informacji, dzięki czemu rośliny szybciej wiedzą o zagrożeniach lub istotnych zmianach w lokalnym środowisku. Można taką symbiozę porównać do internetu, ponieważ tworzy skomplikowaną sieć łączącą ze sobą wszystkie organizmy rosnące na powierzchni obszaru, który sieć obejmuje. Sieci mikoryzyjne są więc regulatorami organicznych procesów zachodzących w lasach, łąkach lub podwórzach. Przez wiele lat sądzono, że grzyby nie posiadają istotnych właściwości leczniczych. Było to błędne myślenie. Grzyby, podobnie jak rośliny, wytwarzają unikalne substancje chemiczne, które wywierają bardzo zróżnicowany i wielowątkowy wpływ na organizmy żywe. Nierzadko substancje te występują jedynie w królestwie grzybów, co czyni je jeszcze bardziej interesującymi. Dziś wiemy, że ekstrakty lub wyciągi z różnych gatunków grzybów mogą działać zarówno na układ sercowo-naczyniowy (np. przeciwmiażdżycowo, hipotensyjnie), jak i na układ nerwowy (np. prokognitywnie, antydemencyjnie, indukować neurogenezę) oraz inne układy. Wiemy, że mogą działać wybitnie przeciwpasożytniczo, przeciwbakteryjnie, fungistatycznie lub antyseptycznie. Dużo badań idzie również w kierunku antynowotworowych właściwości grzybów, ich wyniki są bardzo obiecujące. W rzeczywistości poznaliśmy zaledwie niewielką część królestwa grzybów i może ono skrywać przed nami jeszcze wiele zaskakujących tajemnic medyczno-chemicznych. Za pomocą sekwencjonowania wysokoprzepustowego oszacowano, że liczba gatunków grzybów na Ziemi może wynosić 5,1 mln. Z tego zbioru opisano jedynie 70 000 gatunków. Wiele grzybów wytwarza na tyle ciekawe związki, że w sposób spektakularny potrafiły zapisać się w historii człowieka. Jako jeden z przykładów może posłużyć tu pasożytujący na zbożach grzyb z gatunku buławinka czerwona – sporysz (Claviceps purpurea), którego alkaloidy dały podstawę do syntezy słynnego dwuetyloamidu kwasu lizergowego, znanego bardziej pod nazwą LSD. Pracujący nad izolacją ergotaminy Albert Hoffman i Artur Stroll zsyntetyzowali LSD w 1938 roku. Hoffman pracował również nad izolacją psylocybiny z grzybów gatunku Psilocybe. Związek ten jest obecnie badany pod kątem swoich silnych właściwości przeciwdepresyjnych, polepszających jakość życia, kreatywność oraz wydajność w pracy. Grzyby psylocybinowe w rytuałach leczniczych wykorzystywane były już w starożytności. Natomiast muchomor czerwony (Amanita muscaria) jest najstarszym, znanym środkiem psychoaktywnym, którego użycie sięga czasów prehistorycznych. Z kolei ekstrakty z grzybów nadrzewnych i nadrewnowych (huby z gatunków m.in. Ganoderma, Trametes, Fomes) są obecnie nadzieją w walce z chorobami pasożytniczymi i wirusowymi, które odpowiadają za pogłębiający się kolaps pszczelich kolonii. To tylko kilka przykładów możliwości jakie ujawnia przed nami królestwo grzybów. Łatwo się domyślić, że jest ich znacznie więcej. Jak wspomniałem wcześniej, wiele gatunków grzybów wykazuje obiecujące właściwości antynowotworowe. W artykule przedstawię kilka wybranych grzybów, które udowodniły aktywność przeciwrakową i pokażę dlaczego badania nad medycznymi i odżywczymi właściwościami grzybów powinny być w przyszłości jednym z głównych obszarów zainteresowań medycyny.