Wydaje mi się, że to działanie z pewnością przyczyni się do tego, że jakoś udzielanych świadczeń w przypadku seniorów ulegnie poprawie. Należy podkreślić, że społeczeństwo na świecie, ale także w naszym kraju systematycznie się starzeje, co jest zapewne związane z lepszym dostępem do leków czy nowoczesnych terapii. Seniorzy stanowią liczną i istotną grupę, która z pewnością powinna być w odpowiedni sposób traktowana, ponieważ z różnych względów nie stać ich często na profesjonalną opiekę, która z uwagi na ich stan zdrowia jest niezbędna. Istotne jest, że zwrócono uwagę na mniejsze miejscowości, w których często dostęp do świadczeń medycznych z różnych względów jest utrudniony.

Jak czytamy w statystykach podanych w artykule widzimy, że systematycznie z roku na rok pomoc z tego programu trafia do coraz większej liczby osób, które jej potrzebują. To pokazuje, że jego cel i dalsza kontynuacja jest jak najbardziej wskazana. W obecnej sytuacji wielu pacjentów potrzebuje dodatkowych środków finansowych aby zapewnić sobie odpowiednią opiekę, która pozwoli na dalsze codzienne funkcjonowanie. Istnieje coraz więcej podmiotów, które zajmują się opieką nad osobami starszymi. To pokazuje, że zapotrzebowanie na tego typu świadczenia systematycznie będą wzrastać.

W wielu miastach na terenie naszego kraju prowadzone są różne kampanie, których celem jest niesienie pomocy seniorów. Bardzo często są w nie zaangażowani młodzi ludzie co moim zdaniem jest bardzo pozytywnym aspektem. Czasem jest to bardzo niewielka rzecz dla tych osób, ale dla seniorów stanowi to ogromną pomoc, która w codziennym życiu ułatwia funkcjonowanie. Oczywiście bardzo dobrze, że funkcjonuje wiele programów socjalnych, które są w stanie pomoc starszym osobom, jednak warto pamiętać, że ważna jest dla nich także rozmowa, a także poświęcony czas, aby mogli się jeszcze bardziej poczuć potrzebni dla innych osób w społeczeństwie.

Obecnie ludzie nie tylko chcą żyć dłużej, chcą również do późnej starości utrzymać niezależność oraz dobrą jakość życia. Pomyślne starzenie się (ang. successful ageing) można postrzegać jako interdyscyplinarną koncepcję z obszarów psychologii oraz socjologii, ujmującą relacje jakie zachodzą między społecznością, a poszczególnymi osobami w ciągu ich życia, ze szczególnym uwzględnieniem jego trzeciego okresu. Pomyślne starzenie wiąże się też z możliwością unikania przez człowieka chorób i urazów, utrzymywania wysokiego poziomu zdolności poznawczych i fizycznych oraz aktywnego zaangażowania w życiu, które jest pozytywnym wskaźnikiem starzenia podkreślanym przez wielu autorów. Ponadto różnorodność podstawowych potrzeb seniorów wskazuje na dużą rolę dialogu międzypokoleniowego w zakresie opieki zdrowotnej, ekonomii i zabezpieczenia społecznego po zakończeniu aktywności zawodowej. Przyjęta przez kraje Unii Europejskiej strategia Światowej Organizacji Zdrowia z postulatem zabezpieczenia zdrowia dla wszystkich w dwudziestym pierwszym wieku, wymaga od krajów członkowskich prowadzenia prac w ramach polityki promowania zdrowia oraz zapewnienia całożyciowej opieki zdrowotnej, stwarzając również osobom w wieku starszym możliwości społecznego rozwoju, udziału w edukacji i zatrudnieniu. Celem pracy jest charakterystyka procesu starzenia w perspektywie jaką dla profilaktyki zdrowia i sprawności seniorów odgrywają formy rekreacyjne i rehabilitacyjne aktywności fizycznej oraz sposób wychowania seniorów do udziału w kulturze fizycznej, a także przed stawienie zaleceń dotyczących aktywnego wypoczynku osób starszych. Rozwój gerontoprofilaktyki powiązanej z kulturą fizyczną należy w Polsce łączyć z działalnością między innymi Haliny Szwarc, która w roku 1988 wyróżniła wspólny obszar kultury fizycznej i rozwijającej się w tamtym czasie gerontologii, proponując termin „rehabilitacja gerontologiczna”. Jej celem powinno być przekształcenie procesu starzenia, któremu często towarzyszą niesprawność i zależność od innych osób w starzenie się optymalne, definiowane jako zdolność do funkcjonowania w wielu dziedzinach: fizycznej, poznawczej, emocjonalnej, społecznej i duchowej. Takie działanie było, według autorki, efektem ujawniającego się już wtedy wyraźnie wzrostu określonych potrzeb społecznych jako wyniku starzenia się pokoleń. Z czasem zagadnienia dotyczące szeroko rozumianego uczestnictwa seniorów w kulturze fizycznej, w ujęciu biologicznym i społecznym zaczęły odgrywać w Polsce coraz większą rolę. W ślad za tym pojawiły się koncepcje strukturalizacji modelu gerontoprofilaktyki, również w obszarze powiązanym z kulturą fizyczną. Przykładem może być zaproponowana przez Szwarc, Wolańską i Łobożewicza koncepcja łączenia form kultury fizycznej, takich jak rehabilitacja ruchowa, rekreacja ruchowa i turystyka z podstawowymi założeniami gerontologii w jej aspekcie zdrowotnym. Trzeba tu jednak zaznaczyć, że chociaż pośrednio autorzy ci wskazywali na znaczenie wychowania fizycznego w profilaktyce zdrowia seniorów, to jednak nie wyeksponowali dostatecznie wyraźnie wpływu tej podstawowej formy kultury fizycznej dla aktywnego starzenia. Dopiero w późniejszych latach poświęcono w Polsce temu zagadnieniu znacznie więcej uwagi, a współczesnym przykładem docenienia wkładu rodzimej kultury fizycznej w proces starzenia się pokoleń mogą być liczne stanowiska z zakresu fizjologii oraz nauk społecznych wpisujące się w ten nurt badań. Uwzględniając perspektywę nauk o kulturze fizycznej w profilaktyce zdrowia seniorów, warto zwrócić uwagę na fakt, że rozwój w Polsce gerontoprofilaktyki świadczy o traktowaniu sprawności osób starszych w kategoriach wartości społecznej. Nawiązując do przyjętej przez WHO definicji zdrowia, Przewęda traktuje wydolność oraz sprawność fizyczną jako jego pozytywne wskaźniki. Analizując je w wymiarze aksjologicznym autor wskazuje na troskę o nie w systemie wychowania dzieci i młodzieży oraz w proponowanym modelu życia osób dorosłych. Model ten uwzględnia charakter tej wartości, jako: użyteczny – ułatwiający człowiekowi pracę, rekreacyjny – wzbogacający wypoczynek o atrakcyjne formy ruchu i społeczny – określający kontakty międzyludzkie. Jednak osoby starsze często wykazują tendencję do stawania się mniej aktywnymi fizycznie. Uzyskiwanie w pracy nad sprawnością fizyczną korzyści osobowych, zdrowotnych, a także utylitarnych, o których przekonywał już na początku XX wieku Eugeniusz Piasecki, zależy w równym stopniu od zainteresowania osób dorosłych, a wśród nich seniorów ruchem oraz od adresowania do nich konkretnych inicjatyw, bo przecież każdy okres w życiu człowieka jest właściwy do podejmowania ćwiczeń fizycznych. Interesującym uzasadnieniem znaczenia ruchu dla zmniejszenia ryzyka i wolniejszego tempa narastania zmian związanych z wiekiem może być zaprezentowana na gruncie medycznym hipoteza (ang. amyloid cascade hypothesis) mówiąca na przykładzie demencji o tym, że towarzyszące jej zmiany chorobowe prowadzą do dysfunkcji synaptycznej, a następnie do progresji choroby, gdy tymczasem prowadzenie zdrowego stylu życia utrzymuje system obronny organizmu w ciągłej aktywności oraz zapobiega pojawieniu i nasilaniu się tych niekorzystnych zmian. Właściwy styl życia odgrywa więc znaczącą rolę w profilaktyce niepełnosprawności osób starszych. W myśl tezy Bouchard’a oraz innych autorów, styl życia człowieka cechujący się regularnym wysiłkiem fizycznym usprawnia między innymi funkcjonowanie układów jego organizmu w konsekwencji poprawiając jakość życia. Można w związku z tym stwierdzić, że chociaż styl życia uwzględniający aktywność fizyczną wpływa bezpośrednio na stan zdrowia człowieka, to jednocześnie w sposób pośredni kształtuje pozytywnie jego samopoczucie. Z kolei Hoffman prognozuje, że wśród amerykańskich seniorów świadomość własnych możliwości ruchowych i wynikających z ćwiczeń korzyści zdrowotnych będzie prowadzić do wzrostu ich aktywności, tym bardziej że ludzi powyżej 65. roku życia cechuje nadal znaczny potencjał w zakresie przyswajania nowych umiejętności. Stąd, w działaniu praktycznym służącym przekonywaniu osób starszych do wysiłku związanego z prowadzeniem higienicznego trybu życia, ważnym poznawczo problemem jest z jednej strony zdiagnozowanie statusu zdrowotnego i sprawnościowego seniorów, a z drugiej określenie ich nastawienia do aktywnego starzenia. Badania przekonują, że chociaż aktywność fizyczna odgrywa w profilaktyce zdrowia istotną rolę, jej udział w prowadzonym stylu życia określonych grup społecznych jest daleki od oczekiwanego, a dodatkowo wraz z wiekiem znacząco maleje. Przy czym dynamika tych zmian nie jest stała. W grupie najbardziej wiekowych seniorów już tylko niewielki odsetek spośród nich podejmuje aktywność fizyczną. Taki stan rzeczy jest mocnym argumentem za wdrażaniem osób w różnym wieku do odpowiednio dozowanego ruchu w procesie służącym profilaktyce zdrowia, a w konsekwencji za ich socjalizacją i edukacją do kultury fizycznej. Jak podkreśla Dziubiński stwarzanie dogodnych i sprzyjających warunków socjalizacji do kultury fizycznej jest jednym z najbardziej istotnych elementów krzewienia kultury fizycznej w nowoczesnych społeczeństwach. Dla podkreślenia zdrowotnych korzyści ruchu dla osób starszych, należy zdefiniować przede wszystkim biologiczny charakter aktywności fizycznej, a dla ukazania jej znaczenia dla seniorów należy określić jej rangę w uznawanym systemie wartości związanych z kulturą fizyczną. W pierwszym przypadku otwarta zostaje perspektywa dla badań diagnozujących bieżący poziom oraz stan zaawansowania seniorów w pracę nad sprawnością, a także informujących o właściwych dla wieku i kondycji tych osób ćwiczeniach. W drugim przypadku, równie istotna jest diagnoza nastawienia seniorów wobec samego udziału w kulturze fizycznej i wynoszonych z tego udziału efektów, a w konsekwencji wobec wartości ludzkiego ciała, jak też ukazywanie praktycznych rozwiązań służących budowaniu u osób starszych chęci do ruchu wzmacniającego ich zdrowie. Programy aktywności fizycznej dla osób starszych powinny uwzględniać indywidualne oczekiwania i potrzeby jednostki, jak również korzyści z uczestnictwa w grupowych formach zorganizowanych zajęć. Nacisk winien być skierowany na stosowanie prostych oraz średnio trudnych ćwiczeń i form aktywności, takich jak: marsz, taniec, jazda na rowerze, pływanie, ćwiczenia w pozycji siedzącej i leżącej. Ponadto ćwiczenia powinny być stosowane regularnie, a ich stopień trudności winien być dostosowany do możliwości uczestników. Ważne, aby ćwiczenia były przyjemne i odprężające. Istotne, że obecnie generalnie zmniejsza się zakres bezwzględnych przeciwwskazań do ćwiczeń dla osób starszych, dopuszcza się stosowanie szerokiego zakresu ćwiczeń ruchowych. W większym stopniu powinno uwzględnić się ćwiczenia o charakterze utylitarno-witalnym, służące kształtowaniu codziennej sprawności i zdrowia osób starszych. Wielu autorów, przede wszystkim w oparciu o wyniki badań naukowych informuje o założeniach ordynowania ruchu dla osób dorosłych i starszych. Niezależnie od różnic pomiędzy prezentowanymi stanowiskami, dotyczą one kwestii kształtowania u seniorów względnej siły mięśniowej oraz określenia optymalnej objętości wysiłku fizycznego. Autorzy zalecający kształtowanie u seniorów względnej siły biorą pod uwagę zależność między kształtowaniem siły głównych grup mięśniowych u osób starszych, a poprawą ich stanu funkcjonalnego umożliwiającego podejmowanie czynności dnia codziennego. Badacze określający objętość pracy fizycznej korzystnej dla zdrowia seniorów skłaniają się ku wysiłkom umiarkowanym, a w niektórych przypadkach nawet nieco niższym niż umiarkowane. Wysuwane przez nich propozycje dotyczą stosowania wysiłków fizycznych o czasie trwania między 20 a 60 minut na poziomie pomiędzy 60% a 80% maksymalnego tętna (HR max) prowadzonych przez 3–5 dni w tygodniu, w zależności od indywidualnych możliwości osoby starszej. Bardzo ważną rolę dla osób starszych pełnią aerobowe programy treningowe. Ćwiczenia aerobowe są wskazane osobom, którym brak zdolności kontynuowania danej czynności przez dłuższy czas. Bieganie, jazda na rowerze, trening marszowy, nordic walking, pływanie, aerobik stanowią przykłady treningów poprawiających wydolność krążeniowo-oddechową. Jeszcze kilka lat temu ćwiczenia z oporem były przeciwwskazane dla osób starszych, natomiast niedawno wielu autorów udokumentowało istotne efekty wzmacniające nawet w grupie najstarszych badanych (po 90. roku życia). U osób starszych utratę siły można powiązać z utratą funkcjonalności, dlatego ćwiczenia z oporem dostosowane do możliwości pacjenta należy stosować w każdym przypadku, kiedy występuje deficyt funkcjonalny. Ćwiczenia z oporem są również zalecane w profilaktyce i leczeniu różnych dysfunkcji wieku podeszłego. Przeciążenie, niezbędne do osiągnięcia przyrostu siły można osiągnąć różnorodnymi sposobami: pracując na bazie własnego ciężaru ciała, a także poprzez użycie dodatkowego zewnętrznego oporu, takiego jak np. hantle, obciążniki, elastyczne taśmy i inne. Szacuje się, że utrata mocy wraz z wiekiem jest nawet większa od utraty siły mięśniowej i od ukończenia 30. roku życia wynosi około 20-30% na dekadę. Przejawem tego procesu jest widoczne spowolnienie osób starszych przy wykonywaniu codziennych czynności. Sposobem na poprawę mocy mogą być ćwiczenia plyometryczne, które stanowią bardzo ważną, ale rzadko stosowaną formę ćwiczeń dla osób starszych. Polegają one na ekscentrycznym skurczu, po którym następuje koncentryczny skurcz tego samego mięśnia. Przykładami takich ćwiczeń są np. podskoki, przeskoki czy wypady. Z wiekiem dochodzi do skrócenia długości wielu mięśni, co może prowadzić do występowania bólu w określonych pozycjach, utraty funkcji i nieprawidłowych wzorców ruchu, dlatego w tej grupie wskazane są również ćwiczenia rozciągające. Powinny mieć one charakter statyczny, być wykonywane regularnie, a czas utrzymania danej pozycji winien być dłuższy niż u osób młodych, celem osiągnięcia zamierzonych rezultatów. Kolejną istotną dla osób starszych grupą ćwiczeń są ćwiczenia poprawiające równowagę i sprawność funkcjonalną. Piśmiennictwo wskazuje, że powinny one wpływać na równowagę zarówno statyczną jak i dynamiczną, siłę mięśniową, a także uwzględniać ocenę i zmiany środowiska. Ich przykładem mogą być ćwiczenia Frenkla poprawiające równowagę, wykonywane samodzielnie lub z asekuracją w formie swobodnego marszu o zmiennym tempie w różnych kierunkach i ustawieniu (przodem, bokiem) oraz o różnej długości kroków. W skład tych ćwiczeń wchodzą ponadto ćwiczenia przyjmowania pozycji stojącej i siedzącej, a także doskonalące pokonywanie schodów. Mimo że są mało rozpowszechnione wśród seniorów to odpowiednio dobrany program ćwiczeń poprawia sprawność oraz zwiększa wydolność fizyczną ułatwiając wykonywanie czynności życia codziennego oraz podejmowanie różnych aktywności. Takie postępowanie wpływa również na ograniczenie negatywnych psychicznych skutków występujących zmian inwolucyjnych i patologii oraz poprawia stan emocjonalny. Dzięki różnym programom leczenia ruchem, osoby starsze mają także możliwość podtrzymania aktywności społecznej i środowiskowej. W oparciu o analizę wyników badań własnych nad udziałem słuchaczy Uniwersytetu Trzeciego Wieku (UTW) w aktywności ruchowej można przedstawić następujące wnioski: 1) równorzędnego traktowania przez respondentów podstawowych komponentów postaw wobec zdrowia: kognitywnego, afektywnego i behawioralnego, 2) kolejności motywów skłaniających seniorów do udziału w kulturze fizycznej: motyw hedonistyczny związany z uzyskaniem dobrego samopoczucia pod wpływem podejmowanych ćwiczeń fizycznych, motyw utylitarny ukazujący korzyści jakie płyną z aktywności fizycznej w zakresie poprawy sprawności funkcjonalnej własnego organizmu i powstrzymywania procesów inwolucji oraz motyw witalny akcentujący pracę na rzecz poprawy zdrowia, 3) przeszkód o realnym dla badanych seniorów znaczeniu dla ich uczestnictwa w aktywności ruchowej, takich jak skromne finanse, obowiązki rodzinne i zawodowe, a także utrudniony dostęp do urządzeń sportowo-rekreacyjnych, 4) umiarkowanego charakteru aktualnie prowadzonej przez osoby starsze aktywności fizycznej w postaci naturalnych i prostych form ruchu jak: spacery, praca na działce, turystyka piesza i jazda na rowerze, mimo że we wcześniejszych okresach życia uczestniczyli oni w znacznie intensywniejszych wysiłkach fizycznych, 5) różnic między kobietami a mężczyznami, takich jak: brak zadowolenia z posiadanego poziomu sprawności fizycznej (kobiety>mężczyźni), preferowanie biernych form wypoczynku (kobiety>mężczyźni), docenianie wartości kultury fizycznej (mężczyźni>kobiety), ranking motywów uczestnictwa w aktywnym wypoczynku: hedonistyczno-estetycznych (kobiety- >mężczyźni), utylitarnych (mężczyźni>kobiety). Uzyskane w tych badaniach informacje stanowią diagnozę w zakresie ukazania poziomu sprawności funkcjonalnej grupy starszych osób oraz zaangażowania grupy seniorów w aktywność fizyczną skierowaną na profilaktykę zdrowia i sprawności w ramach rekreacji ruchowej. W celu efektywnego wdrażania do rekreacji ruchowej seniorów cechujących się względnie dobrym zdrowiem określono znaczące dla nich wartości ciała i motywy uczestnictwa w aktywnym wypoczynku, wskazano – na podstawie dokonanej samooceny – możliwą do zaakceptowania przez seniorów objętość i intensywność wysiłku fizycznego oraz atrakcyjne formy ruchowe i odniesiono prezentowane przez nich postawy wobec wartości ciała do charakterystycznych dla starszego pokolenia postaw życiowych, w tym przypadku postaw konstruktywnych. W zakończeniu, należy uznać że z uwagi na wzrastającą potrzebę usprawniania ruchowego coraz większej liczba starszych osób oraz konieczność prowadzenia profilaktyki zdrowia przez ruch obszar profilaktyki gerontologicznej wiąże się mocniej z kulturą fizyczną. ( publikacja p. Waldemar Makuła i wsp.)