To dobrze, że w coraz większej ilości miejscowości podejmuje się działania, których celem jest zachęcanie obywateli naszego kraju do przeprowadzania badań profilaktycznych, które stają się coraz bardziej istotne jeżeli chodzi o dbanie o nasze zdrowie. Nie ulega wątpliwościom, że tego rodzaju badania pozwalają na wczesne wykrycie pewnych nieprawidłowości, może być kluczem do działań terapeutycznych, które będą w stanie wpłynąć na zdrowie, a nawet życie pacjenta. Rak jelita grubego staje się coraz powszechniejszym problemem, który w dużej mierze wynika z naszego nieprawidłowego stylu życia, opierającego się na niezdrowej diecie i brakiem aktywności fizycznej.

Środki unijne, które zostały przekazane do naszego kraju pozwoliły na znacznie podwyższenie jakości leczenia, a także udzielania wszelkich świadczeń zdrowotnych. Zarówno rozwinęły się placówki medyczne, a także możliwe było przeprowadzanie różnych akcji prozdrowotnych. Moim zdaniem bardzo ważne jest to, że wszelkie informacje, które mogą uzyskać zainteresowani są bezpłatne. Sporym ograniczeniem w dzisiejszych czasach są wydatki, na które nie wszyscy mogą sobie pozwolić. Nie ma wątpliwości co do tego, że inwestycja w swoje zdrowie to z pewnością najlepsza opcja jaką można wybrać, jeśli długo chcemy się cieszyć odpowiednią kondycją zarówno fizyczną jak i psychiczną.

Przyczyn powstawania otyłości jest wiele, jej występowanie zależy przede wszystkim od nawyków żywieniowych i stopnia aktywności fizycznej. Siedzący tryb życia jest czynnikiem odgrywającym istotną rolę w patogenezie otyłości. Aspekty psychologiczne, warunki socjalne oraz obciążenie genetyczne i choroby współistniejące także mogą wpływać na powstawanie otyłości. W dzisiejszych czasach do przyczyn jej rozwoju można także zaliczyć dużą dostępność produktów spożywczych wysokokalorycznych i wzrost konsumpcjonizmu . W zależności od tego, jakie czynniki doprowadziły do rozwoju nadmiernej masy ciała można wyróżnić otyłość pierwotną i wtórną. Otyłość pierwotna powstaje w skutek przyjmowania dużej ilości energii z pożywieniem, przekraczającej fizjologiczne zapotrzebowanie człowieka, którą organizm zaczyna magazynować. Otyłość wtórna jest natomiast spowodowana innymi czynnikami niż żywieniowe. Otyłość stanowi duże ryzyko ciężkich powikłań ze strony układu sercowo-naczyniowego, powoduje zagrożenie przedwczesnym zgonem. Przyczynia się do rozwoju cukrzycy, hiperlipidemii, miażdżycy, nowotworów jelita grubego oraz chorób zwyrodnieniowych układu ruchu. Osoby otyłe często też borykają się z problemami społecznymi i zaburzeniami psychologicznymi, są bardziej narażone na działania stresu. Celem leczenia otyłości jest redukcja masy ciała, poprawa sprawności ruchowej pacjenta, profilu zdrowotnego i samopoczucia oraz redukcja ryzyka sercowo-naczyniowego. Istotnym aspektem terapii jest trwała zmiana stylu życia i nauka zasad racjonalnego żywienia, dzięki temu po odbyciu kuracji redukcyjnej powrót do dawnej masy ciała jest mało prawdopodobny. Przed rozpoczęciem leczenia dietetycznego ważne jest ustalenie z pacjentem planu działania. Istotnie jest to, aby kuracja odchudzająca była podejmowana przez pacjenta z własnej woli i aby był on świadomy wszystkich kroków, jakie będzie musiał podjąć w celu redukcji swojej dotychczasowej masy ciała. Dieta odchudzająca nie może prowadzić do niedoborów składników odżywczych i mineralnych. Skład potraw powinien w pewnym stopniu uwzględniać gust kulinarny pacjenta i być zgodny z zasadami racjonalnego żywienia. Posiłki powinny być smaczne, dobrze doprawione, przygotowane odpowiednimi technikami unikającymi stosowania nadmiaru tłuszczu i soli kuchennej. Dietę dostosowuje się do wymiarów antropometrycznych pacjenta, by zminimalizować odczucie głodu. Diety ubogoenergetyczne stosowane w profesjonalnej terapii nadwagi i otyłości muszą być ostrożnie dobierane, by nie stwarzać ryzyka nadmiernego obciążenia psychicznego u pacjenta otyłego. Nie istnieje jedna uniwersalna dieta ubogoenergetyczna. Zapotrzebowanie energetyczne powinno uwzględniać wiek pacjenta, jego płeć, BMI, rodzaj wykonywanej pracy, stopień aktywności fizycznej. Dzienny deficyt kaloryczny powinien wahać się w przedziale od 500−1000 kcal, co tygodniowo daje ubytek masy ciała odpowiednio od 0,5 do 1 kg. Do jednego z istotnych modeli zachowania prawidłowej masy ciała od lat zalicza się stosowanie diety śródziemnomorskiej. Charakteryzuje się ona dużym spożyciem owoców i warzyw, ryb, owoców morza, małym spożyciem mięs czerwonych, stosowaniem olejów roślinnych zamiast tłuszczów zwierzęcych i małym spożyciem wysokoprocentowych alkoholi. Jest to dieta bogata w błonnik pokarmowy, antyoksydanty i nienasycone kwasy tłuszczowe, dzięki czemu chroni nasz organizm nie tylko przed otyłością, ale nowotworami i chorobami układu krwionośnego. Wyniki licznych badań dowodzą, że stosowanie tradycyjnej diety śródziemnomorskiej jest skorelowane z niskimi wartościami wskaźnika BMI i może być dobrą metodą prewencji otyłości. Diety redukcyjne niefizjologiczne, których wartość kaloryczna jest zbyt niska, mogą prowadzić do powstania w organizmie awitaminozy, ubytku masy mięśniowej, zaburzeń nastroju, koncentracji, stwarzają ryzyko stłuszczenia wątroby i rozwój kamicy żółciowej. Ważne jest, by każdy pacjent był świadomy, że racjonalna kuracja odchudzająca wymaga czasu. Jedynie na potrzeby pacjentów hospitalizowanych opracowano diety VLCD (very low kaloric diet) — proszkowane, niskowęglowodanowe, wysokobiałkowe z dodatkiem witamin iskładników mineralnych. Ich kaloryczność waha się między 200−800 kcal/dobę. Nie każdy pacjent może je stosować. Zazwyczaj wskazaniem do ich wprowadzenia u osób otyłych jest: zbliżający się zabieg operacyjny, leczenie bezpłodności lub brak efektów odchudzających po długotrwałym stosowaniu diety ubogoenergetyczniej. Nigdy takich rozwiązań nie stosuje się u dzieci, osób starszych, kobiet w ciąży i karmiących. Przeciwwskazaniem mogą być także choroby współistniejące (m.in.: cukrzyca, porfiria, choroby nowotworowe, celiakia, nadczynność tarczycy, choroba niedokrwienna serca). Diety VLCD są przebadane pod względem bezpieczeństwa ich stosowania, zawsze powinny być jednak włączane w terapię otyłości pod kontrolą dietetyka. Z rozwagą należy także podchodzić do diet odchudzających, które są rozpowszechniane w mediach, z reguły są bowiem bardzo niskokaloryczne, prowadzą do ubytku masy beztłuszczowej i działające ketogennie. Szybko redukują masę ciała, ale często kończą się powrotem do daw- nej wagi. Do diet, które nie charakteryzują się prawidłowym zbilansowaniem wartości odżywczej i kalorycznej zalicza się popularne diety monoskładnikowe: ryżową, kapuścianą, ziemniaczaną itp. Należy pamiętać, że nie istnieje produkt spożywczy, który dostarcza nam wszystkich niezbędnych składników odżywczych, dlatego nie zaleca się stosowania tego typu jadłospisów. Do innych diet niefizjologicznych zalicza się również dietę Kwaśniewskiego charakteryzującą się dużym spożyciem tłuszczów zwierzęcych, dietę kopenhaską zalecającą spożycie dużej ilości kawy i mięsa, dietę Diamondów zalecającą niełączenie białek z węglowodanami, co nie ma naukowego uzasadnienia, i wiele innych. Racjonalne żywienie, jest jedyną metodą profilaktyczną, skutecznie zapobiegającą nadwadze i otyłości. Zwiększenie aktywności fizycznej i zastosowanie się do indywidualnych zaleceń dietetycznych po konsultacji ze specjalistą gwarantuje poprawę glikemii i profilu lipidowego . Obok racjonalnego żywienia niezmiernie ważna jest regularna, umiarkowana aktywność fizyczna, która umożliwia zachowanie sprawności fizycznej i ułatwia normalizowanie masy ciała. Profilaktyka otyłości polega na rozpowszechnianiu metod jej wczesnego wykrywania oraz stosowaniu odpowiednich schematów leczenia. W Polsce działania profilaktyczne prowadzone są w wielu innych schorzeniach i niezależnie od przypadku zawsze trudno jest mówić o spektakularnym efekcie profilaktycznym . Zapobieganie chorobom jest bowiem długotrwałym procesem, wymagającym działań na wielu płaszczyznach. Najprostszą metodą rozpoznania otyłości, jest zastosowanie wskaźnika body mass index (BMI), który w przejrzysty sposób oddaje relację między wzrostem i masą ciała. Za otyłość uznaje się stan, gdy wskaźnik BMI jest większy lub równy niż 30 kg/m2. Wskaźnik ten znalazł szerokie zastosowanie na całym świecie. Stanowi dobrą metodę kontroli, pozwalającą każdej osobie samodzielnie, w warunkach domowych sprawdzić czy jej masa ciała mieści się w granicach normy (wskaźnik BMI od 18,5−24,9 kg/m2). Kolejną metodą mogącą znaleźć zastosowanie w profilaktyce nadwagi i otyłości jest analiza składu ciała. Metoda ta jest powszechnie dostępna w gabinetach dietetycznych. Pozwala ona na określenie ilości tkanki tłuszczowej w organizmie, wody metabolicznej oraz masy mięśniowej w kilogramach. Większość gabinetów oferuję bezpłatne pomiary analizy składu ciała. Jest ona przeprowadzana metodą bioimpedancji elektrycznej, polegającej na pomiarze napięcia elektrycznego w obrębie skóry pacjenta, co odzwierciedla skład ciała. Profesjonalne analizatory zawierają także funkcję, która daje dietetykowi możliwość określenia wieku metabolicznego pacjenta. Dzięki temu osoby otyłe mogą skuteczniej uświadomić sobie swój problem. Dietetyk po otrzymaniu wyników przeprowadzonego badania może dobrać odpowiednią kurację dietetyczną, u osób o prawidłowej masie ciała zastosować odpowiednią metodę profilaktyki . W praktyce przydany jest także pomiar wskaźnika talia-biodra (WHR, waist-to-hip ratio), który oddaje stosunek obwodu talii do bioder. Dzięki niemu rozpoznajemy otyłość brzuszną inaczej nazywaną otyłością androidalną (WHR większy lub równy 0,8 u mężczyzn, u kobiet od 1,0) lub otyłość pośladkowo-udową czyli gynoidalną (WHR mniejszy niż 0,8 u mężczyzn, u kobiet mniejszy niż 1,0). Dzięki takim pomiarom uzyskuje się informację, w którym miejscu ciała u pacjenta dochodzi do największej akumulacji tkanki tłuszczowej. Do bardziej złożonych metod profilaktycznych należy edukacja żywieniowa. By przynosiła ona wymierne efekty, musi być procesem, który ma rozległy zasięg. Dobrym źródłem przekazu edukacji żywieniowej wydają się media, w dzisiejszych czasach propagują one jednak wiele produktów przyczyniających się do powstawania otyłości, a przykład poprzez reklamy wysokoenergetycznych środków spożywczych, restauracji typu fast-food, napojów wysokokalorycznych i słodyczy. Kolejnym interesującym rozwiązaniem profilaktycznym jest ujednolicenie i prawidłowe oznakowanie produktów spożywczych oraz wyróżnienie opakowań produktów rekomendowanych. Edukacja żywieniowa powinna być także szeroko rozpowszechniona od najmłodszych lat. Szkoły powinny rozwijać u młodzieży ideę dbałości o własne zdrowie i stwarzać warunki do nauki zasad racjonalnego odżywiania prowadząc programy edukacyjne przeciwdziałające nadwadze i otyłości . Należy pamiętać, że tylko zbiorowe działania profilaktyczne pomogą w walce z nadwagą i otyłością. Na każdym szczeblu powinny być podejmowane inicjatywy poprawy stylu życia począwszy od działań rodziny, szkół, zakładów pracy poprzez media i kampanie edukacyjne w całym kraju. Dietetyka jako nauka i zarazem jedna z dyscyplin medycznych ciągle się rozwija. Poradnictwo dietetyczne stanowi ważny element światowej strategii walki z otyłością. Procesy terapii behawioralnej, takie jak: monitoring efektów terapii, edukacja żywieniowa, wyznaczanie celów terapeutycznych, motywowanie pacjenta do kontynuowania kuracji i przede wszystkim pomoc merytoryczna dietetyka są dla pacjentów otyłych dużą szansą na odzyskanie zdrowia. W niektórych przypadkach konieczna jest interwencja całego zespołu żywieniowego: lekarza, dietetyka, fizjoterapeuty, psychologa, czasami także chirurga bariatry. Niezbędne staje się włączenie lekarzy podstawowej opieki medycznej w system edukowania pacjentów otyłych lub kierowania ich do konsultacji dietetycznej. Wsparcie specjalistów można realizować na poziomie wizyt w gabinecie dietetyka, a także z użyciem pośrednich metod kontaktu takich jak Internet czy telefon. Regularny kontakt z dietetykiem motywuje pacjentów do większego przestrzegania zaleceń dietetycznych. ( badania p. Patrycja Kłósek)