To dobrze, że tego typu rozwiązania są opracowywane w naszym kraju, co pokazuje, że polscy naukowcy cały czas dążą do tego aby poprawić jakość leczenia pacjentów. Choroba Parkinsona jest coraz częściej diagnozowana w społeczeństwie, co wskazuje na to, że potrzebne jest podjęcie odpowiednich działań, które sprawią, że diagnostyka, leczenie, a także profilaktyka tego schorzenia będzie na dużo lepszym poziomie. Rozwiązanie, które zostało przedstawione w artykule jest bardzo interesujące i pokazuje w jaki sposób można kontrolować progresję choroby, która niestety pomimo dużego postępu w dziedzinie medycyny, cały czas następuje.

W dzisiejszych czasach cyfryzacja w znacznym stopniu wpływa na rozwój medycyny i daje nowe możliwości, które pozawalają lekarzom przeprowadzanie bardziej zaawansowanych terapii. Fakt, że program ten otrzymał nagrodę pokazuje, że faktycznie może on mieć istotne zastosowanie w warunkach klinicznych. Wydaje mi się, że bardzo ważnym aspektem tej aplikacji jest fakt, że może być wykorzystywana przez chorego w domu, dzięki czemu bez niczyjej pomocy może on kształtować swoje umiejętności. Niezależność w przypadku licznych chorób jest bardzo istotną kwestią dla chorego, dlatego w tym wypadku jest to bardzo duża zaleta.

W rehabilitacji neurologicznej obowiązuje ściśle określony algorytm postępowania. Oznacza on stałą kolejność etapów postępowania rehabilitacyjnego, które obejmuje diagnostykę, ocenę rokowania, ocenę funkcjonalną, planowanie rehabilitacji oraz ich realizację, a postawione zadania realizuje zespół rehabilitacyjny. W tym przypadku rehabilitacja nie ogranicza się tylko do usprawnienia fizycznego, ale także obejmuje inne dziedziny rehabilitacji (terapię zaburzeń mowy i połykania, problemy psychologiczne, zdolność do pracy, sprawy socjalno-bytowe itp. Rehabilitacja ruchowa należy do podstawowych elementów leczenia pacjentów z chorobą Parkinsona; uwarunkowana jest stopniem zaawansowania choroby, wiekiem oraz poziomem aktualnej sprawności fizycznej chorego. Potrzeby i zakres rehabilitacji zależą od stadium zaawansowania choroby oraz występujących czynników ryzyka. Ogromną rolę w prowadzeniu rehabilitacji odgrywają systematyczność, różnorodność ćwiczeń ruchowych, wytrwałość oraz motywacja samego pacjenta. Zaniechanie ćwiczeń, na przykład wzmacniających mięśnie posturalne, może spowodować obniżenie sprawności fizycznej, jednocześnie może nastąpić obniżenie sprawności w wykonywaniu przez chorego podstawowych czynności życiowych w bardzo krótkim czasie. W początkowym okresie choroby szczególny nacisk należy położyć na korekcję chodu, utrzymanie prawidłowej postawy, aktywność ruchową oraz aktywność społeczno-zawodową. Program zajęć powinien obejmować ćwiczenia oddechowe, rozluźniające oraz koordynacyjne o regulowanym tempie i amplitudzie ruchów, wspomagane rytmem i muzyką. Masaż i ćwiczenia bierne tylko w niektórych przypadkach mogą zmniejszyć napięcie mięśni i pomóc w utrzymaniu pełnego zakresu ruchów. Krzesła wysokie o twardym siedzeniu i oparciu ułatwiają wstawanie, a ćwiczenia na przykład z piłką lekarską lub laską zwiększają ruchomość kręgosłupa. Naprzemienne obciążenie kończyn dolnych i kontrolowana zmiana osi ciała, na przykład w lustrze, pomagają w wyczuwaniu środka ciężkości ciała. Chód na szerszej podstawie rozpoczynany od kończyny sprawniejszej pozwala na łatwiejsze zainicjowanie ruchu i ułatwia zmianę jego kie runku. W wykonywaniu czynności życia codziennego, gdy ruchy chwytne stają się coraz bardziej upośledzone, chorego należy nauczyć korzy stania z różnych pomocy ortopedycznych, ułatwiających posługiwanie się przedmiotami codziennego użytku . Jeśli ogólna sztywność mięśni i brak współruchów utrudniają choremu przejście z pozycji leżącej i siedzącej do stojącej, wstępne ruchy w codziennych czynnościach należy ćwiczyć na materacach, wzmacniając zwłaszcza mięśnie antygrawitacyjne. W wielu przypadkach pomocne są wypowiadane komendy słowne poprawiające szybkość chodu i wysokość unoszenia stóp oraz łagodne ćwiczenia rozciągające (stretching) w zmniejszaniu bolesności mięśni. W przypadkach występowania „zamrożenia” (freezing) po postawieniu nogi na podłożu zaleca się informowanie pacjenta, że pokonuje niewielką przeszkodę, zaś w przypadku „zamrożenia” w pozycji siedzącej – rozkołysanie ciała (w przód i w tył) ułatwiające powstanie . W III stadium PD, w którym pojawiają się objawy upośledzenia odruchów postawnych, zaleca się chodzenie co najmniej 100 metrów dziennie długimi krokami z unoszeniem stóp powyżej 1,5 cm od podłoża, chodzenie na różnych nawierzchniach z pokonywaniem przeszkód terenowych (np. krawężniki), chodzenie po schodach. Korzystne jest również wprowadzanie wybranych form aktywności rekreacyjnej. Ponadto można ćwiczyć w domu na cykloergometrze lub na bieżni ruchomej. W stadium IV, w którym chory jest już niepełnosprawny i ma problemy ze staniem i chodzeniem, nieodzowna jest pomoc opiekuna. Oprócz zaleceń, takich jak w stadium III, ale z asekuracją i współpracą ze strony osoby opiekującej się, zwraca się uwagę na ćwiczenia koncentracji, ograniczając się do wykonywania tylko jednego zadania . W stadium V – chory przebywa w łóżku i porusza się na wózku inwalidzkim – zaleca się pionizację bierną i czynną z asekuracją lub pomocą opiekuna, przy czym do chodzenia należy używać balkoników lub wózków do nauki chodu. Podstawą usprawniania pacjentów z chorobą Parkinsona jest kinezyterapia, w skład której wchodzi gimnastyka lecznicza realizowana najczęściej w sali gimnastycznej. Ćwiczenia mogą być prowadzone indywidualnie lub grupowo, mogą to być ćwiczenia bierne lub czynne. Ruch spełnia funkcję czynnika pobudzającego ośrodkowy układ nerwowy, dzięki czemu rozwija się pamięć ruchowa (tzw. motoryczne nauczanie), usprawniają się reakcje na bodźce zewnętrzne oraz zmniejszają się zaburzenia koordynacji i równowagi. Absolutne minimum stanowi codzienne wykonywanie przez pacjenta gimnastyki leczniczej w domu. Rozpoczynamy ją od pozycji niskich, zaczynając ćwiczenia od dużych stawów do małych, od prostych ruchów do bardziej złożonych, stopniowo wydłużając czas i zwiększając liczbę powtórzeń. Bardzo ważna jest różnorodność zajęć, które jednak nie mogą być zbyt wyczerpujące. Im większa różnorodność ćwiczeń, tym większa szansa uzyskania korzystnych wyników leczenia. W czasie przerw wprowadzamy ćwiczenia relaksacyjne i oddechowe. U wybranych chorych, szczególnie w pierwszych stadiach choroby, można stosować intensywne ćwiczenia siłowe. Najgroźniejszym objawem w cho robie Parkinsona są upadki spowodowane zaburzeniami postawy ciała (przodopochylenie tułowia), niedociśnieniem ortostatycznym, fluktuacjami ruchowymi (zaburzenia równowagi związane z utratą odruchów postawnych) i zastygnięciem (freezing). Co trzeci chory ma za sobą doświadczenie związane z upadkiem, a co drugi upadek kończy się złamaniem kończyn. Z tego względu w ramach ćwiczeń na sali gimnastycznej należy prowadzić systematycznie ćwiczenia dotyczące nauki chodu i poczucia prawidłowej postawy ciała, gdyż niestabilność posturalna należy do najbardziej ubezwłasnowolniających cech choroby Parkinsona. W ocenie możliwości i potrzeb chorego w tej dziedzinie przydatny jest Test Powstania i Chodu (Timed Up and Go Test), w którym mierzy się czas potrzebny na wstanie z krzesła, przejście 10 metrów, wykonanie zwrotu i ponowne zajęcie miejsca siedzącego. Inną możliwością są ćwiczenia koordynacyjno-równoważne według H.S. Frenkla. Prowadzi się je zarówno w salach gimnastycznych, jak i w terenie, gdzie można wykorzystać różne rodzaje nawierzchni. W metodzie tej podczas nauki chodu najczęściej wykorzystuje się namalowane ślady stóp na podłodze, ćwiczenia chodu poprzez kroki odstawczo-dostawcze, jak również chód naprzemienny z prawidłowymi współruchami kończyn górnych. Ważnym elementem metody Frenkla jest nauka wstawania i siadania. Ćwiczenia te wykonuje się także na trzy tempa – na tempo „raz” cofnięcie stóp pod krzesło, na „dwa” pochylenie tułowia do przodu i na „trzy” wyprost kończyn dolnych i powstanie. Wskazane jest wykorzystanie do tych ćwiczeń krzeseł o różnej wysokości . Obecnie w wielu ośrodkach rehabilitacyjnych do nauki ćwiczeń koordynacyjno-równoważnych wykorzystuje się platformy tensometryczne, dynamometryczne z biofeedbackiem, które realizują graficzny zapis rozkładu nacisku wywieranego w trakcie przyjmowania postawy stojącej. Powtarzalność badania, łatwość jego wykonania umożliwiają obserwację przebiegu leczenia w ciągu kolejnych dni usprawniania, a systematyczne ćwiczenie poprawia postawę i odruchy równoważne. W ramach kompleksowej rehabilitacji osób z chorobą Parkinsona prowadzi się również badania posturometryczne, będące ważnym elementem rokowniczym w przewidywaniu upadków i rokowaniu wczesnej fizjoterapii. W chorobie Parkinsona bardzo często dochodzi do zachwiania bądź utraty kontroli stabilności postawy ciała, a jak wiadomo, prawidłowa postawa jest niezbędna dla wszelkich czynności czuciowych i ruchowych. Znaczne zakłócenie równowagi i związane z tym przemieszczanie się środka ciężkości poza margines stabilności wymaga przerwania realizowanego programu ruchowego i wykonania odpowiedniego programu korekcyjnego. Dzięki uzyskanym wynikom z tych badań można wdrożyć niektóre elementy fizjoterapii wcześniej, niż wynikałoby to ze stadium choroby, czy wcześniej rozpocząć ćwiczenia koordynacyjno- -równoważne. Mile widzianą formą usprawniania jest muzykoterapia łagodząca objawy dyskinezji, sztywności, a nawet drżenia. Muzyka odpowiednio dobrana i wykonywana w pewnym rytmie jest jednym z czynników wspomagających ruch. Oddziałuje nie tylko stymulująco, ale i uspokajająco. Za pomocą muzyki możemy pobudzić pacjenta do wysiłku fizycznego, przy równoczesnym odwróceniu jego uwagi od bólu i innych czynników hamujących. Rytmiczne chodzenie w rytm muzyki (po torze przeszkód, po schodach) pomaga regulować długość kroku, wyrabia rytm chodu, jego sprężystość i siłę, a także ułatwia zmianę kierunku chodu. Wprowadzany często taniec pozwala na relaks, odprężenie, pomaga zapomnieć o chorobie, poprawiając stan fizyczny i psychiczny pacjenta Aerobik (aerobic exercise) jako forma rekreacji ruchowej to coraz częściej praktykowana forma terapii w PD. Rytmiczne wykonywanie ćwiczeń przy muzyce łączy elementy treningu wytrzymałościowego, ćwiczeń gimnastyczno-tanecznych, kształtujących, rozciągających i uspokajających. Są to zajęcia ogólnorozwojowe, których wykonywanie wpływa na poprawę koordynacji, poprawia zapoczątkowanie ruchu i stymuluje pamięć ruchową. Ważną rolę w przedłużaniu sprawności czynnościowej odgrywają zajęcia terapii zajęciowej, która utrzymuje prawidłowe wykonywanie przez chorego podstawowych czynności dnia codziennego związanych z samoobsługą i higieną osobistą. Dodatkowo zajęcia te wyzwalają poczucie przydatności pacjenta w grupie. Ich przewaga nad innymi metodami terapeutycznymi polega na tym, że stawiają przed pacjentem konkretny cel wykonania pewnej pracy – pozwalają ocenić jego możliwości funkcjonalne. Ze względu na skupienie uwagi przy zajęciach pacjent zapomina o zmęczeniu, a nawet o bólu i zdolny jest wykonać więcej zamierzonych działań niż na sali gimnastycznej. Nordic walking to najbardziej naturalna, całoroczna forma aktywności ruchowej, która powoduje czynne zaangażowanie mięśni całej górnej części ciała z jednoczesnym odciążaniem stawów kończyn dolnych. Jest to bardzo przyjemne zajęcie ruchowe. Poprawia koordynację ruchów – szczególnie naprzemiennych, wzmacnia kończyny dolne (poprawia parametry chodu), aktywizując przy tym całe ciało (3 razy w tygodniu po 30-45 minut). Obecnie wiele programów terapeutycznych zawiera również ćwiczenia z taśmą Thera-Band. Metoda ta przeciwdziała dysproporcji w układzie mięśniowym, powoduje przyrost siły mięśniowej i poprawia zakres ruchu. Jest to system treningowy wykorzystujący progresywny opór. Wiele uwagi poświęca się zagadnieniu terapii neurorozwojowej (neurodevelopmental treatment). Istotą koncepcji neurorozwojowej jest postępowanie przywracające pacjentowi kontrolę nad wytłumianiem nieprawidłowych wzorców ruchowych oraz umożliwianie lub nauczanie prawidłowych reakcji. Pozwala na to wrodzona zdolność adaptacyjna mózgu zwana neuroplastycznością układu nerwowego(40-42). W terapii PD wykorzystuje się najczęściej metodę NDT Bobath (neuro-developmental treatment), PNF Kabata (proprioceptive neuromuscular facilitation), elementy zasadniczego sprzężenia zwrotnego (biofeedback), na przykład z wykorzystaniem testu sięgania (reach test), metody stymulacji sensorycznej (sensory integration therapy), rozciągania (stretching), a we wczesnym okresie, kiedy objawy choroby są jednostronne – metodę wymuszania ruchu (constraint-induced movement therapy, CIMT). Nieodłącznym elementem uzupełniającym leczenie ruchem są zabiegi fizykalne (np. masaż wykonywany przynajmniej 3 razy w tygodniu po 45 minut), jako że osiągnięcie określonego celu wymaga często zastosowania wielu różnorodnych środków (bodźców). W chorobie PD bardzo dobre wyniki przynoszą zajęcia prowadzone w basenie połączone z ciepłymi kąpielami Korzystnym uzupełnieniem terapii fizykalnej są zabiegi dotyczące stosowania pól magnetycznych pod postacią magnetoterapii (40 Hz, 10 mT, 12 min, przebieg pola – sinusoidalny, lokalizacja cewki – głowa) oraz magnetostymulacji (nastawy w przypadku aparatu Viofor JPS – M1P2, intensywność pola magnetycznego – 6/7, lokalizacja aplikatora pierścieniowego – głowa, lub aplikator duży – mata), stosowane od wielu lat z powodzeniem w Oddziale Klinicznym Chorób Wewnętrznych, Angiologii i Medycyny Fizykalnej Katedry Chorób Wewnętrznych w Bytomiu. Skuteczność tych zabiegów polega między innymi na redukcji dyskinezy oraz niezborności ruchów. Terapia polem magnetycznym nie tylko poprawia wykonywane czynności motoryczne (hipomimia, drżenie zamiarowe i apraksja), ale również wpływa korzystnie na nastrój, sen, funkcje poznawcze oraz czynność układu autonomicznego . Warto również dodać, iż postęp techniczny rozszerzył możliwości zabiegów fizykoterapeutycznych o magnetoledoterapię. To skojarzone oddziaływanie zmiennego pola magnetycznego wraz z promieniowaniem optycznym skutkuje poprawą przewodnictwa międzyneuronalnego i modulacją aktywności neuronów. Trudności w mówieniu mogą narastać w miarę postępu choroby. Głos staje się coraz cichszy, a wypowiadane słowa – coraz bardziej niewyraźne. W końcu trudno zrozumieć chorego. Można próbować zapobiegać tym objawom poprzez częste i głośne czytanie, zwracanie uwagi na wymowę oraz próbę korekcji wymowy. W takich przypadkach konieczne jest prowadzenie rehabilitacji foniatrycznej. W ramach rekreacji pacjentów z chorobą Parkinsona najczęściej stosuje się spacery, turystykę pieszą oraz gry i zabawy ruchowe. Doskonałą formą uzupełniającą te formy terapii są zajęcia z pływania w ciepłej wodzie, tenis stołowy, jazda na rowerze, bilard oraz kręgle. Rozpoznanie u pacjenta choroby Parkinsona jest dla wielu z nich szokiem. Mają odczucie, jakby cały świat runął w gruzy, dlatego najczęstszą reakcją na postawioną diagnozę jest strach prowadzący do załamania psychicznego. Im większy stres, tym bardziej nasilają się niektóre objawy chorobowe. Nagłe nasilenie objawów może zostać uruchomione zarówno przez negatywne, jak i pozytywne emocje, a nawet niewielkie czynniki stresujące. Czynniki te mogą spowodować kłopotliwe sparaliżowanie ruchów i myśli. Niektórzy chorzy pod wpływem tych czynników popadają w depresję. Rola psychologa polega na wskazaniu chorym nowych możliwości i zainteresowań, które mogą się rozwijać przy danym stanie niepełnosprawności. W celu uzyskania pełnego obrazu chorego konieczne jest dokonywanie oceny stanu klinicznego i funkcjonalnego przy pomocy odpowiednich skal. Zajmuje się tym klinimetria (clinimetrics), a więc dokonywanie pomiaru zjawisk klinicznych występujących u pacjenta za pomocą skal punktowych, który powinien być przeprowadzony przy przyjęciu i po zakończeniu procesu leczenia. Skale oceniają stopień uszkodzenia układu nerwowego (np. skala Webstera, skala Columbia), stan funkcjonalny i czynności życia codziennego (np. skala Functional Independence Measure – FIM, skala UPDRS), dając pełny obraz wyników leczenia i rehabilitacji oraz oceny samodzielności. Badając jakość życia u chorych z parkinsonizmem, możemy posłużyć się skalą Parkinson’s Disease Questionnaire (PDQ-39) oraz Parkinson’s Disease Quality of Life (PDQL). Można także przeprowadzić ocenę motoryczną (najlepiej z zastosowaniem Zmodyfikowanej Skali Motoryczności Rivermead). Do oceny samodzielności w wykonywaniu czynności życia codziennego najlepiej zastosować skalę Indeks Barthel – BI. Oparta na powyższych zasadach osnowa powinna uwzględniać możliwość dokonywania w niej koniecznych zmian wynikających ze zmieniających się w czasie potrzeb usprawnianego. Należy zwracać szczególną uwagę na utrzymywanie regularnej aktywności fizycznej oraz prowadzić edukację zarówno samego chorego, jak i jego opiekunów. Wykorzystanie różnych możliwości i metod terapeutycznych w znaczący sposób przyspiesza powrót pacjenta do sprawności funkcjonalnej, daje możliwość wykonywania samodzielnie czynności życia codziennego (activities of daily living, ADL), a to z kolei jest podstawą sukcesu usprawniania. Wcześnie rozpoczęta rehabilitacja znacznie opóźnia postępującą fazę niepełnosprawności. ( publikacja p. Jarosław Pasek i wsp.)

Choroba Parkinsona jest drugim (po chorobie Alzheimera), co do częstości zachorowań, schorzeniem uszkadzającą komórki nerwowe. Starzenie się społeczeństwa nieuchronnie doprowadzi do zwiększenia skali tego problemu. Na świecie chorych jest już ponad 6 milionów osób, a w Polsce około 80 tysięcy. Częściej dosięga mężczyzn aniżeli kobiet i rozpoczyna się zwykle powyżej 50. roku życia. Choroba Parkinsona jest procesem zwyrodnieniowym, dotyczącym jąder podkorowych mózgu, w których stwierdza się obniżony poziom neuroprzekaźnika — dopaminy. Dokładny mechanizm dysfunkcji komórek istoty czarnej nie jest dokładnie poznany, ale zakłada się, że wolne rodniki i zaburzenia mitochondrialne odgrywają w nim podstawową rolę. Dlatego też, w chorobie Parkinsona należy zwrócić szczególną uwagę na odpowiednią dietę bogatą w związki o działaniu przeciwutleniającym i wychwytującym wolne rodniki (takie jak: witamina E, koenzym Q10, witamina C, beta-karoten). Ochroni to neurony przed toksycznym działaniem wielu szkodliwych czynników zewnętrznych. Należy pamiętać także, że pomimo iż czynniki wywołujące chorobę Parkinsona nie zostały do końca zidentyfikowane, to jednak część przypadków choroby jest uwarunkowana genetycznie. Objawy choroby Parkinsona to między innymi motoryczne: zaburzenia chodzenia, osłabiona mimika twarzy, sztywność mięśniowa, osłabienie głosu. A także niemotoryczne: potliwość, ślinotok, zaburzenia funkcji pęcherza moczowego, zaburzenia widzenia. Ostatnimi są objawy psychiczne: halucynacje, depresja, zaburzenia snu, apatia, lęki. W przebiegu choroby można zaobserwować tzw. objawy wczesne, które pojawiają się na kilka lat przed objawami motorycznymi. Należą do nich: zaburzenia snu, apatia, niepokój, depresja, zaburzenia węchu, problemy ortopedyczne. Podstawą w diagnostyce jest stwierdzenie spoczynkowego drżenia mięśniowego oraz spowolnienia ruchowego, czyli bradykinezji. Dodatkowo obserwuje się jeden z trzech objawów: zaburzenia postawy, drżenie lub sztywność mięśniowa. Leczenie farmakologiczne niestety nie powstrzymuje w pełni postępu choroby. Neurony wytwarzające dopaminę w mózgu nie przestają obumierać i wszystkie metody leczenia w końcu stają się nieskuteczne. Terapia farmakologiczna skupia się jedynie na działaniu zmniejszającym doskwierające objawy. W leczeniu choroby Parkinsona stosowane są następujące grupy leków - lewodopa w połączeniach z innym lekiem (np. Madopar, Nakom mitte, Sinemet CR). W mózgu przekształca się do dopaminy, której niedobór jest główną przyczyną powstania choroby. Jest to złoty stan standard w leczeniu. Z czasem jednak odpowiedź na działanie tego leku słabnie i konieczne jest zwiększanie dawki, co może skutkować potęgowaniem działań niepożądanych (m.in. halucynacji czy zachowań psychotycznych). Lek należy przyjmować co najmniej 30 minut przed porannym posiłkiem. Agoniści dopaminy (np.: Aropilo, Polpix SR, Requip – Modutab, Rolpryna SR, Pronoran, Bromergon, Dostinex). Są to leki łagodzące objawy, które stosuje się samodzielnie lub w połączeniu z lewodopą. Ich skuteczność jest niższa niż lewodopy. Jednak ich stosowanie obarczone jest mniejszym ryzykiem wystąpienia ciężkich działań niepożądanych. Powinno przyjmować się je w trakcie posiłku lub bezpośrednio po nim. Nową postacią leku z tej grupy jest rotygotyna (Neupro) — pierwszy i jak dotąd jedyny lek stosowany w postaci plastra transdermalnego naklejanego na skórę raz na dobę. Leki cholinolityczne (np.: Akineton, Pridinol Alvogen) — mocniej zmniejszają drżenie niż napięcie mięśniowe. Obecnie rzadko stosowane ze względu na działania niepożądane, jakie wywołują m.in.: suchość w ustach, wzrost ciśnienia śródgałkowego, pogorszenie pamięci, czy halucynacje. Kolejne to inhibitory IMAO-B — działają neuroprotekcyjnie, spowalniają rozwój objawów choroby Parkinsona. Dlatego stosuje się u pacjentów młodszych (np. Segan, Asanix, Ralago), inhibitory COMT (np. Comtess). Podawaje się go z lewodopą. Dzięki takiemu połączeniu możliwa jest redukcja dawki lewodopy oraz wydłużenie czasu jej działania, amantadyna (Amantix, Viregyt K) spowalnia rozwój objawów choroby, ma potencjalne działanie neuroprotekcyjne. Jest rzadko stosowana w leczeniu długotrwałym (czytaj także: Jak to jest z tą dostępnością Viregyt K?). Należy przyjmować ją w godzinach dopołudniowych ze względu na występujące po jej przyjęciu problemy z zasypianiem. Nawet 60% pacjentów stosujących farmakoterapię choroby Parkinsona doświadcza zaburzeń psychicznych spowodowanych przyjmowaniem leków. Do najczęstszym reakcji organizmu należą: paranoje, halucynacje, urojenia, mania, niepokój, depresja, impulsywne zachowania (hazard, kompulsywne jedzenie, nadpobudliwość seksualna, nadmierne zaangażowanie w hobby). Lekami, które powodują tego typu objawy, są: amantadyna (Amantix, Viregyt K), bromokryptyna (Bromergon), czy lewodopa (Madopar, Nakom). W celu redukcji działań niepożądanych, dawki przyjmowanych leków stopniowo redukuje się lub wycofuje. Jeśli natomiast konieczne jest pozostanie przy wybranym leku, lekarz może zaordynować leczenie środkami przeciwpsychotycznymi. Głęboka Stymulacja Mózgu (ang. Deep Brain Stimulation, w skrócie DBS) to metoda leczenia choroby Parkinsona. Polega na wszczepieniu cienkich stymulujących elektrod do głęboko położonych części mózgu. Wszczepione elektrody generują impulsy elektryczne, które modyfikują działanie ośrodków nerwowych odpowiedzialnych za rozwój choroby. Wybór miejsca umieszczenia elektrody jest zależny od typu choroby (np. przewagi drżenia lub sztywności), a także od występowania ewentualnych ruchów mimowolnych. Obecnie DBS jest rekomendowana przez wszystkie neurologiczne towarzystwa naukowe do leczenia zaawansowanej choroby Parkinsona. W celu uzyskania najlepszych efektów leczenia, chory w zaawansowanej fazie może mieć zaordynowane przez lekarza cykliczne wstrzyknięcia podskórne (podobnie jak w cukrzycy) zawierające apomorfinę (Dacepton). Jest możliwość podania leku w formie wlewu ciągłego. W Polsce preparat Duodopa (żel zawierający lewodopę i karbidopę) do podawania w ciągłym wlewie dojelitowym przez PEG (gastrostomię przezskórną) jest dostępny w ramach programu lekowego Narodowego Funduszu Zdrowia. Leczenie to wymaga wykonania stomii, czyli wprowadzeniu przez powłoki brzuszne cewnika do jelita, aby podać lek bezpośrednio do jego światła. Naukowcy z Uniwersytetu Helsińskiego prowadzą badania kliniczne i wdrażają nowy program nieinwazyjnego leczenia oparty na innowacyjnym leku. Wstępne badania wykazały, że białko zwane mózgowym dopaminowym czynnikiem neurotroficznym (CDNF) może łagodzić objawy choroby Parkinsona, a nawet hamować jej progresję. Prace badawcze pracujące nad znalezieniem leku na tę chorobę są częściowo finansowane przez Unię Europejską. Najczęstszym schorzeniem, które współistnieje z chorobą Parkinsona, jest otępienie. W związku z tym chory może mieć problemy z regularnym stosowaniem leków. Właśnie dlatego członkowie rodziny powinni być zapoznani z farmakoterapią pacjenta. Leki należy przyjmować regularnie, o ściśle określonych porach dnia. Dobór odpowiednich dawek leków może potrwać. Dlatego objawy mogą nie zniknąć bezpośrednio po rozpoczęciu leczenia. Nie powinno przerywać się farmakoterapii, ponieważ istnieje ryzyko wystąpienia złośliwego zespołu neuroleptycznego. Objawia się on wysoką gorączką, sztywnością mięśniową, zmianami stanu psychicznego pacjenta oraz zagrażającym życiu dysfunkcjom układu nerwowego. Warto wprowadzić do planu dnia codziennego ćwiczenia fizyczne, które poprawiają sprawność mięśni i stawów. Zapobiega to postępującej sztywności mięśniowej, a także poprawia nastrój. U chorych, którzy wykazują zaburzenia ruchowe, można rozważyć zastosowanie techniki Alexandra. Polega ona na unikaniu zbędnego napięcia mięśni i nauczeniu nowych wzorców ruchowych. U pacjentów leczonych lewodopą (np. Madopar) większa część dziennego spożycia białka powinna przypadać na ostatni posiłek w ciągu dnia. Związek ten należy do grupy aminokwasów (fragmentów białka). Aby móc się wchłonąć, lewodopa potrzebuje specjalnego przenośnika. Korzystać z niego mogą, niestety, także inne konkurencyjne aminokwasy, które chory dostarcza, spożywając pokarmy bogate w białko. Dlatego konsumpcja posiłków wysokobiałkowych bezpośrednio lub w trakcie przyjmowania leku wpłynie na gorsze jego wchłanianie i zmniejszy ilość substancji czynnej, która przedostanie się do mózgu. W związku z tym stosowanie diety niskobiałkowej w chorobie Parkinsona może wpłynąć na zwiększenie efektywności leczenia. Należy również unikać suplementacji preparatami żelaza. Należy unikać niskich temperatur oraz sytuacji stresowych — potęgują one drżenia mięśniowe. Ciepła kąpiel bezpośrednio przed snem powoduje zmniejszenie bólu poprzez rozluźnienie mięśni.

Choroba Parkinsona jest schorzeniem, które powoli wyłącza człowieka z normalnego życia. Wczesne wykrycie pozwala jednak na spowolnienie jej postępu i w związku z tym — zachowanie sprawności na dłużej. Dlatego tak ważna jest wczesna diagnostyka - nad czym pracują właśnie nasi naukowcy z Rzeszowa. Choroba Parkinsona jest zwyrodnieniem struktur mózgu o nieznanej przyczynie. Jej istotą jest zanik tzw. komórek dopaminergicznych znajdujących się w mózgu, co powoduje objawy, takie jak spowolnienie ruchowe, sztywność mięśni, drżenie spoczynkowe, zaburzenia chodu i postawy. Głównym objawem choroby Parkinsona jest spowolnienie ruchowe (tzw. bradykinezja). Oznacza ono zwolnione wykonywanie wszystkich czynności dnia codziennego - wolniejsze ubieranie się, chodzenie, mówienie itd. Chory ma problemy z rozpoczęciem ruchu i z jego przyspieszeniem. Widoczne to jest w trakcie badania pacjenta - kiedy lekarz prosi go o otwieranie i zamykanie ręki - chory robi to wolno i nie umie tego ruchu przyspieszyć. Kolejnym ważnym objawem jest drżenie. Drżenie w chorobie Parkinsona ma charakter drżenia spoczynkowego. Oznacza to, że ręka lub noga drżą, kiedy chory nie wykonuje żadnej czynności, czyli w spoczynku, a w okresie początkowym choroby drżenie ustępuje w momencie sięgania po przedmioty albo wykonywania jakiejś czynności. Oczywiście w nasilonej, trwającej wiele lat chorobie Parkinsona drżenie może pojawić się także podczas ruchu kończyną. Charakterystyczne jest to, że drżenie głowy w chorobie Parkinsona praktycznie nie występuje. Może natomiast pojawiać się drżenie brody. Kolejny objaw choroby Parkinsona to sztywność mięśniowa. Może się ona objawiać bólem, dyskomfortem podczas ruchów kończyny, trudności w pokonaniu oporu podczas ruchu. Sztywność mięśni obejmuje zwykle kończyny, ale może dotyczyć także mięśni tułowia i szyi, co powoduje charakterystyczną dla choroby Parkinsona pochyloną sylwetkę. Sztywność mięśni i spowolnienie ruchów widoczne są także na twarzy chorego w postaci zubożenia mimiki twarzy (tzw. twarz maskowata, twarz pokerzysty). Innym objawem, należącym do głównych objawów choroby Parkinsona jest niestabilność postawy, którą chorzy często nazywają zawrotami głowy. W istocie są to bardziej trudności z utrzymaniem równowagi, niestabilność, która w późniejszym okresie choroby prowadzić może do upadków. Dla Choroby Parkinsona charakterystyczny jest asymetryczny, jednostronny początek objawów. Asymetria ta utrzymuje się do końca choroby, nawet wtedy, kiedy objawy są już obustronne. Choroba Parkinsona występuje u 0,15-0,3% populacji ogólnej. W wieku powyżej 65 lat częstość wyraźnie wzrasta i wynosi 1,5%. Szacuje się, że na chorobę Parkinsona choruje średnio 120-180 osób na 100 tys. mieszkańców, a w Polsce jest ok. 60-70 tys. chorych. Nieco częściej chorują mężczyźni. Początek choroby przypada ok. 60. roku życia, ale mogą chorować także osoby młodsze. Przyczyny choroby Parkinsona są nadal nieznane, prawdopodobnie w jej rozwoju odgrywają rolę czynniki środowiskowe uszkadzające układ nerwowy u osoby podatnej genetycznie. Z tego powodu nie znamy skutecznego leczenia przyczynowego choroby Parkinsona i wszystkie sposoby leczenia koncentrują się na łagodzeniu jej objawów lub spowalnianiu postępu procesu degeneracji komórek układu nerwowego. Zidentyfikowano kilka objawów, których pojawienie się wyprzedza rozwinięcie się choroby Parkinsona. Należą do nich: zaburzenia węchu (osłabienie węchu), obniżenie nastroju i depresja, zaparcia oraz zaburzenia snu. Objawy te są mało specyficzne, u wielu bowiem osób cierpiących na zaparcia czy depresję, choroba Parkinsona nigdy się nie rozwinie. Zaburzenia snu związane z chorobą Parkinsona to nadmierna aktywność ruchowa w ciągu nocy, niekiedy z krzykiem, obrażeniami ciała pacjenta i osoby z nim śpiącej. Może on także poprzedzać inne choroby zwyrodnieniowe układu nerwowego. Objawy te mogą występować wiele lat przed rozwojem pełnoobjawowej choroby Parkinsona. Także we wczesnej fazie objawów ruchowych choroba Parkinsona nie jest łatwa do rozpoznania. Niekiedy objawy są tak subtelne, że przez ponad rok chory jest konsultowany przez różnych lekarzy, zanim zostanie ustalone rozpoznanie. Niekiedy natomiast objawy są widoczne, ale przypisywane „normalnemu” procesowi starzenia się. Do takich wczesnych objawów choroby należy zmiana charakteru pisma. Pismo staje się drobne, wielkość liter zmniejsza się w miarę pisania (tzw. mikrografia). W czasie chodzenia chory nie balansuje jedną kończyną górną, a ta lekko zgina się w stawie łokciowym i nadgarstku. Okresowo, np. podczas ziewania może pojawić się drżenie ręki. Niekiedy wczesnym objawem choroby jest ból barku. Co gorsza, jest on niekiedy przypisywany zmianom zwyrodnieniowym i wcale niemało chorych jest niepotrzebnie operowanych z tego powodu. Dalej może dochodzić do zaczepiania nogą o nierówności podłoża. Rodzina zauważa, że chory wolno się ubiera i nie nadąża, idąc z innymi osobami. To wczesne rozpoznanie ma ogromne znaczenie, ponieważ według dzisiejszych poglądów ujawnienie się choroby powinno być początkiem jej leczenia.

Większość chorych z podejrzeniem choroby Parkinsona kierowana jest na badania dodatkowe, głównie tzw. neuroobrazowe, jak tomografia komputerowa (TK) czy rezonans magnetyczny (MRI). Po odebraniu prawidłowego wyniku badania bardzo często chorzy przychodzą do lekarza z wiadomością i nadzieją, że to nie choroba Parkinsona, bo „badanie nic nie wykazało”. Otóż rutynowo wykonywane badania obrazowe (obecnie zaleca się czulsze w różnicowaniu badanie MRI) nie są na tyle czułe, aby zobrazować uszkodzenie istoty czarnej mózgu, które występuje w chorobie Parkinsona. Badanie to wykonuje się w celu różnicowania choroby Parkinsona od innych zespołów parkinsonowskich (czyli innych chorób powodujących objawy podobne do choroby Parkinsona), w celu wykrycia guzów mózgu, przewlekłych krwiaków podtwardówkowych, wodogłowia, ognisk naczyniowego uszkodzenia mózgu i innych patologii. Rozpoznanie choroby Parkinsona ma charakter kliniczny, co oznacza, że opiera się na obserwacji, wywiadzie od chorego i starannym badaniu pacjenta. Choroba Parkinsona ma charakter postępujący. Pierwszy okres choroby z uwagi na bardzo dobrą odpowiedź na leczenie lekami dopaminergicznymi nazywany jest niekiedy „miodowym miesiącem” i trwa około 5 lat. Postępujący ubytek komórek nerwowych i rozszerzanie się uszkodzeń na kolejne obszary mózgu, powodują pojawienie się okresu zaawansowanego. Odpowiedź na leki w tym okresie jest jeszcze obecna, ale pojawiają się przerwy w ich działaniu (nazywamy je fluktuacjami). W okresie działania leków chory czuje się dobrze (mówimy, że jest w fazie „włączenia” - ang. on), a po 3 godzinach stan zaczyna się pogarszać - nawraca sztywność, drżenie, spowolnienie (mówimy, że chory jest w stadium „wyłączenia” - ang. off). Po przyjęciu leku objawy nie ustępują szybko (chorzy niekiedy myślą, że to lek im szkodzi, bo przecież zażyli tabletkę i przez 0,5-1 godz. nic się nie poprawia; ang. delayed on). W okresie on natomiast mogą się zacząć pojawiać ruchy dodatkowe, zwykle o charakterze pląsania, tanecznym - nazywamy je dyskinezami szczytu dawki. Wczesnym objawem zapowiadającym pojawienie się tych wszystkich problemów są skurcze mięśni, występujące w godzinach wczesnoporannych (po długiej przerwie nocnej od ostatniej dawki leków, tzw. dystonia wczesnoporanna; ang. early morning dystonia). Zwykle skurcze dotyczą kończyny dolnej po stronie, od której rozpoczęła się choroba. Wszystkie te powikłania znacznie utrudniają choremu codzienne funkcjonowanie i pogarszają jakość życia, mogą też być powodem rożnych powikłań, np. upadków. W tym okresie chory jest zwykle dość samodzielny, ale z czasem nasilają się zaburzenia chodu (trudność w jego rozpoczęciu i nagłe zatrzymania - tzw. napady przymrożenia; ang. freezing). Pojawiają się również zaburzenia równowagi i zwiększona tendencja do upadków. Odpowiedź na leki nie jest już tak dobra. Dodatkowo pojawia się szereg objawów tzw. pozaruchowych, które pogarszają przebieg choroby, szczególnie, że ich leczenie bywa kłopotliwe i wymaga zmniejszenia dawek leków poprawiających sprawność ruchową chorego. W ostatniej fazie choroby chory spędza większość czasu na wózku lub w łóżku. W ostatnim czasie zwraca się szczególną uwagę na tzw. pozaruchowe objawy choroby Parkinsona. Ich nasilenie i charakter niekiedy stanowią dla chorego większy problem niż objawy ruchowe. Zazwyczaj pojawiają się ze znacznym nasileniem w późnym okresie choroby. Można je podzielić na kategorie w zależności od ich charakteru. Zazwyczaj wyróżnia się na pierwszym miejscu tzw. objawy neuropsychiatryczne, takie jak depresja, lęk, apatia, otępienie, zaburzenia psychotyczne. Depresja jest objawem najczęściej wymienianym w różnych badaniach jakości życia, jako najważniejszy czynnik pogarszający codzienne funkcjonowanie chorego. Natomiast pogarszanie się funkcji poznawczych prowadzące do otępienia, często idące w parze z omamami i urojeniami (zaburzenia psychotyczne) skraca życie chorego i prowadzi do umieszczenia go w domu opieki. Wszystkie te objawy należy jak najszybciej zgłosić lekarzowi, ponieważ można je skutecznie leczyć. Zaburzenia pamięci i zaburzenia psychotyczne mogą być także skutkiem przyjmowania leków stosowanych w leczeniu zaburzeń ruchowych. Zaburzenia pamięci (otępienie) dotyczą 20-30% populacji chorych na chorobę Parkinsona, pojawiają się późno, zwykle po wielu latach. Inna grupa zaburzeń pozaruchowych to tzw. zaburzenia autonomiczne, związane z uszkodzeniem wegetatywnej części układu nerwowego. Należą do nich zaparcia, częste, zwykle nocne oddawanie moczu, zaburzenia erekcji oraz spadki ciśnienia przy próbie wstawania (tzw. hipotensja ortostatyczna). Mogą się one również nasilać pod wpływem podawanych leków i np. równoległego stosowania leków obniżających ciśnienie tętnicze. Nocne oddawanie moczu (tzw. nokturia), niekiedy nawet 6-8 razy w ciągu nocy, jest bardzo uciążliwe, powoduje niewyspanie, a w połączeniu z gorszą sprawnością ruchową oraz ryzykiem spadku ciśnienia przy szybkim wstawaniu może prowadzić do groźnych upadków. Szczególna grupa objawów pozaruchowych to tzw. objawy nocne, jak zespół niespokojnych nóg i zespół zaburzeń snu. Zespół niespokojnych nóg to częsta (występująca nawet u 20% chorych) przypadłość utrudniająca zasypianie i wybudzająca chorego ze snu. Polega na uczuciu dyskomfortu w kończynach dolnych, który na chwilę ustępuje pod wpływem poruszania nogami. Objawy w ciągu dnia mogą nie występować (chyba, że chory jest unieruchomiony np. na spotkaniu czy w trakcie jazdy samochodem), a szczególnie nasilają się wieczorem i w nocy. Są one przyczyną niewyspania chorego, zmęczenia w ciągu dnia, obniżenia nastroju. Na leczenie choroby Parkinsona składa się postępowanie farmakologiczne, chirurgiczne i usprawniające (rehabilitacja). Każdy okres choroby ma swoją specyfikę. Leczenie farmakologiczne to leczenie podstawowe, wdrażane od początku choroby. Leczenie chirurgiczne rozważa się w przypadkach zaawansowanych, a rehabilitację powinno prowadzić się zawsze, przez cały okres choroby. Leczenie choroby Parkinsona, mimo że w zasadzie objawowe, jest niezwykle skuteczne. Chociaż nie znamy leków zwalniających postęp choroby o 100% udowodnionej skuteczności, to samo leczenie objawowe, zmniejszające nasilenie spowolnienia, sztywności, poprawiające sprawność chorego zmienia przebieg choroby, pozwalając uniknąć poważnych konsekwencji, jak upadki czy unieruchomienie na wózku i łóżku, co zawsze skraca życie chorego. Według współczesnych koncepcji leczenie należy rozpoczynać od samego początku, nawet jeśli objawy są jeszcze słabo wyrażone.