Wraz ze wzrostem długości życia i częstości występowania chorób przewlekłych rośnie liczba nowych leków jakie muszą przyjmować pacjenci. Ostatnie postępy w zakresie alternatywnych metod leczenia i lepsze zrozumienie, w jaki sposób czynniki związane ze stylem życia, takie jak dieta i ćwiczenia fizyczne, wpływają na nasze zdrowie, mogą powodować, że wiele osób odczuwa niechęć do przyjmowania leków na receptę, zwłaszcza w perspektywie długoterminowej. Zazwyczaj skuteczne leczenie przewlekłych chorób przewodu obejmuje połączenie leków, specjalnej diety lub ćwiczeń fizycznych oraz ciągłe monitorowanie stanu zdrowia. Ważne jest, aby zrozumieć, że nawet jeśli leki na receptę zwykle wiążą się z pewnym ryzykiem, lekarz przepisuje je tylko po porównaniu tych zagrożeń z potencjalnymi korzyściami dla pacjenta. Odpowiednie przyjmowanie leków wiąże się również ze zmniejszeniem ich działań niepożądanych. Mimo to wielu pacjentów popełnia proste błędy w farmakoterapii takie jak nieprzyjmowanie wystarczającej ilości antybiotyku, brak probiotyków lub łączenie leków, które nie powinny być podawane razem. Stanowi to niestety duże zagrożenie dla stanu zdrowia.

Myślę, że pacjenci mają duży problem zarówno z przestrzeganiem zaleceń dotyczących leków jak i zmiany trybu życia. Większa aktywność fizyczna oraz inna dieta jest trudna w dłuższym utrzymaniu. Wielu pacjentów rezygnuje z tych zmian po kilku dniach lub tygodniach. Bardzo trudno jest wyrobić nowe nawyki i często nawet polepszenie stanu zdrowia nie jest wystarczającą motywacją.

Niestety to prawda. Od kiedy pojawił się Internet autorytet lekarza coraz częściej jest podważany. Ludzie często przychodząc do specjalisty od razu wiedzą co im dolega i jak powinno przebiegać całe leczenie. Na wielu forach internetowych można znaleźć szereg porad jak należy postępować w różnych sytuacjach. Czytanie o swoim stanie zdrowia wcale nie jest niczym złym, istnieją zaufane strony, które mogą zasugerować do jakich zmian mogło zajść w organizmie, jednak takie informacje bez kontaktu z leczeniem nie powinny stawać się ostateczną diagnozą, z którą zgadza się pacjent. Często wiąże się to z tym, że na tych samych albo podobnych stronach internetowych pacjenci nie tylko znajdują informacje jak się leczyć, ale decydują się wdrażać różne, niepotwierdzone żadnymi badaniami metody. Oczywiście w przypadku niegroźnych przeziębień, czy zatruć, które trwają kilka dni, często różnego rodzaju metody leczenie niefarmakologicznego okazują się bardzo skuteczne. Inaczej jest w przypadku chorób, których przebieg powinien być pod stałą obserwacją lekarza i zwykle wymaga specjalistycznego leczenia. W Internecie co jakiś czas pojawiają się alternatywne metody leczenia, które rzekomo nie wymagają wizyty lekarza, tylko zakupu oferowanych przez dane strony preparaty. W większości przypadków niestety są to oszuści, którzy zarabiają pieniądze na ludzkim nieszczęściu. W czasie choroby ludzie często starają się wszelkimi dostępnymi sposobami poradzić sobie z chorobą, aby tylko nie pojawić się u lekarza. Wiele przypadków zgonów lub znacznego uszczerbku na zdrowiu pojawiało się w naszym kraju w ostatnich latach z powodu takiego postępowania. Społeczeństwo musi zdać sobie sprawę z tego, że lekarze przez dużą część swojego życia zdobywali wiedzę, którą następnie chcą im przekazać, zwiększając ich szanse na powrót do zdrowia. Odnośnie zaleceń co do branych leków bardzo duży problem występuje jeżeli chodzi o antybiotyki. Spora część pacjentów, chce stosować antybiotyki już przy pierwszych objawach przeziębienia, które często spowodowane są infekcjami wirusowymi, na które antybiotyki nie działają. Z kolei gdy dojdzie do choroby wywołanej obecnością bakterii, to często zdarza się, że zalecana przez lekarza terapia nie jest prawidłowo wdrożona w życie. Zdarza się, że antybiotyk jest brany tylko przez kilka pierwszych dni. Dzieje się tak dlatego, że szybko może dochodzić do ustąpienia objawów, co nie zawsze wiąże się z pełnym wyleczeniem. Zbyt krótko przyjmowane antybiotyki mogą wiązać się z tym, że nie wszystkie bakterie zostaną zabite, a u tych które przeżyły może wytworzyć się antybiotykooporność, która staje się coraz bardziej powszechna. Z uwagi na jej niebezpieczeństwo bardzo ważne wspominać o tym pacjentom, którzy może w takim wypadku zrozumieją jak ważne jest stosowanie się do zaleceń lekarzy. Innym powszechnym problemem jest to o czym wspominają bardzo często specjaliści, a co nie jest realizowane przez pacjentów. Chodzi mi o to, że pacjentom wydaje się iż leki potrafią rozwiązać taki problem jak nadciśnienie, cukrzyca, czy miażdżyca. Niestety tak nie jest… Pacjent oprócz tego, że stosuje farmakoterapię musi dodatkowo skupić się na tym, że zdrowy styl życia powinien stać się dla niego obowiązkiem. To co przyczyniło się do rozwoju choroby powinno być jak najszybciej wyeliminowane. Dzięki temu terapia z dużym prawdopodobieństwem będzie skuteczniejsza.

Ulotka dołączona do opakowania leku jest pisemną formą przekazania ważnej dla lekarza, farmaceuty, pielęgniarki, a przede wszystkim dla chorego i jego bliskich informacji, która pomaga w zapewnieniu bezpiecznej i skutecznej farmakoterapii. Naturalnym wydaje się, że pacjent nie ma tak obszernej wiedzy z zakresu stosowania leków jak profesjonalista. W szczególności osoby w podeszłym wieku stosujące leki opioidowe mogą mieć problemy ze zrozumieniem treści ulotki i informacji w niej zawartych. Badanie przeprowadzone przez Liu i wsp., dotyczące użyteczności informacji zawartych w ulotkach leków kardiologicznych i diabetologicznych dla populacji osób w podeszłym wieku, wykazało, że stosowano zbyt małą czcionkę (tylko 9% ulotek miało co najmniej 12-punktową czcionkę), a także trudności w zrozumieniu treści 63% ulotek (przeprowadzone na podstawie testu czytelności). Ponadto ulotki leków zawierały zbyt mało szczegółowych informacji (np. farmakokinetyki danego leku, specjalnych ostrzeżeń) dotyczących tej grupy wiekowej. Trudności w odnalezieniu potrzebnych informacji w badanych ulotkach leków opioidowych może powodować objętość ulotki, drobny druk, jej układ graficzny i bardzo duży rozmiar papieru, na którym została wydrukowana. Badanie przeprowadzone na grupie 1 004 pacjentów wykazało, że preferowany rozmiar czcionki to 10 lub 11 punktów, w grupie osób powyżej 50. roku życia to 11 punktów, jednakże tekst części analizowanych ulotek jest mniejszy. Również większość pacjentów, a szczególnie osoby powyżej 50. roku życia, preferowała bardziej schematyczne i zwięzłe ulotki. Wśród wielu koniecznych elementów treści tylko część może mieć istotne znaczenie z perspektywy możliwości i potrzeb pacjenta lub jej użyteczności dla pozostałych użytkowników. Jedną z informacji, której pacjent zwykle poszukuje na ulotce są prawidłowe zasady stosowania leku. Ma to szczególne znaczenie w przypadku leków występujących w nowoczesnych postaciach, takich jak systemy przezskórne czy aerozole do nosa działające systemowo, ponieważ ich stosowanie wymaga większej wiedzy i umiejętności niż w przypadku tradycyjnych postaci. Umieszczenie na ulotce rysunków, schematów lub fotografii pokazujących sposób aplikowania leku, może uczynić ulotkę bardziej zrozumiałą i przystępną dla pacjenta. Niemniej jednak, badane ulotki nie zawierały obszernych rysunków, prezentowanych w materiałach promocyjnych przygotowywanych przez producentów. Nie ulega wątpliwości, że informacja zawarta w ulotce powinna być zrozumiała dla pacjenta, dlatego 1 listopada 2005 roku w państwach UE został wprowadzony obowiązek badania czytelności ulotek w ramach procedur rejestracji produktów leczniczych. Dotyczy on między innymi wyjaśnienia trudnych medycznych terminów i fachowych zwrotów, na przykład nazw leków lub chorób. W większości analizowanych ulotek zostały one wyjaśnione poprzez opisowe określenie grupy leków lub ich wskazania oraz podanie w języku polskim nazw i opisowego określenia chorób. Niemniej jednak nie wszystkie ulotki dostatecznie wyjaśniają skomplikowane terminy, a w części z nich nie zostały one w ogóle wyjaśnione, na przykład występuje tylko nazwa choroby w języku łacińskim. To z kolei może ograniczyć użyteczność informacji dla osób, które nie mają specjalistycznej wiedzy medycznej, a niekiedy także doprowadzić do błędnych wniosków dotyczących stosowania leku. Przypadkowe użycie leków opioidowych przez osoby, dla których nie są one przeznaczone, może doprowadzić do poważnych konsekwencji zdrowotnych, a nawet do śmierci, zwłaszcza w odniesieniu do dzieci. W związku z tym, wszystkie badane ulotki informowały o konieczności przechowywania leku w miejscu niewidocznym i niedostępnym dla dzieci. Wydaje się jednak, że ulotki analgetyków opioidowych powinny zawierać bardziej szczegółowe ostrzeżenia, co zaobserwowano jedynie w kilku z nich, wprost informujących o zagrożeniu dla życia lub zdrowia dziecka. Taki komunikat jest bardziej czytelny dla pacjenta i jego opiekunów, uświadamiając im skalę występującego niebezpieczeństwa. Obrót analgetykami opioidowymi podlega ograniczeniom wynikającym z przepisów ustawy z dnia 29 lipca 2005 roku o przeciwdziałaniu narkomanii (Dz.U. z 2016 r. poz. 224 ze zm.) i szeregu aktów wykonawczych. Przepisy przewidują szczegółowe obowiązki dotyczące nabywania, dystrybuowania i stosowania tych leków adresowane do podmiotów leczniczych, aptek i osób wykonujących zawody medyczne. Natomiast nie określają obowiązków pacjenta lub jego bliskich w tym zakresie, zakazując jedynie przekazywania niewykorzystanych opioidów innym osobom. Artykuł 58 ust. 1 wyżej wymienionej ustawy przewiduje karę pozbawienia wolności do lat 3 dla osoby, która wbrew przepisom udziela innej osobie środka odurzającego lub substancji psychotropowej, a także ułatwia albo umożliwia ich użycie albo nakłania do użycia takiego środka lub substancji. W świetle polskiego prawa dopuszczalnym sposobem postepowania ze wszystkimi niewykorzystanymi przez pacjenta lekami, w tym opioidami, poza postaciami płynnymi, jest ich wrzucenie do specjalnych pojemników, zlokalizowanych w aptekach lub podmiotach leczniczych. Brak bardziej szczegółowych regulacji prawnych może powodować wątpliwości dotyczące postępowania z lekami, które nie zostały do końca zużyte lub pozostały po śmierci chorego. W większości analizowanych ulotek osoby przyjmujące leki w domu są informowane o zakazie wyrzucania niewykorzystanych opioidów do kanalizacji, a także do domowych pojemników na odpadki oraz o konieczności uzyskania porady farmaceuty w zakresie właściwego sposobu postępowania. Z reguły brakuje w ulotkach konkretnego opisu sposobu usunięcia niewykorzystanego leku. Ponadto należy podkreślić, że zużyte systemy transdermalne posiadają znaczne ilości substancji leczniczej, w związku z tym producenci fentanylu w tej postaci prawidłowo informują o konieczności zwrotu wykorzystanych plastrów do apteki. Powyższe rozważania nie zmierzają do zaostrzenia przepisów dotyczących treści ulotek opioidów, co mogłoby stworzyć dodatkową barierę w dostępie do tych leków. Stanowią one zalecenie dla producentów, aby z własnej inicjatywy uwzględnili wnioski z przedmiotowego badania. Informacja zawarta w ulotce dołączonej do opakowania produktu leczniczego nabiera szczególnego znaczenia w zakresie analgetyków opioidowych, zarówno ze względu na skutki wywoływane przez te leki, jak i populację pacjentów, u których są one stosowane. Treść ulotek powinna w większym stopniu niż obecnie posługiwać się językiem jasnym i zrozumiałym dla użytkowników, którzy nie posiadają specjalistycznej wiedzy medycznej. Zasadne wydaje się zalecenie producentom produktów leczniczych, aby w treści ulotek poza koniecznymi elementami zamieścili również skróconą wersję informacji, która będzie uwzględniała podstawowe zalecenia dla pacjentów, istotne z uwagi na skuteczne i bezpieczne stosowanie leku. Z perspektywy bezpieczeństwa pacjenta i innych osób ulotki analgetyków opioidowych powinny zawierać szereg szczegółowych ostrzeżeń, związanych z działaniami niepożądanymi, skutkami przedawkowania lub przypadkowego spożycia leku. Spełnienie przez producenta ogólnych wymagań dotyczących treści ulotki nie zawsze pozwala na pełną realizację celu, jakim jest przekazanie informacji niezbędnych dla użytkownika. Ulotka w uzasadnionych przypadkach powinna zawierać również dodatkowe informacje istotne ze względu ochrony życia i zdrowia pacjenta oraz innych osób. Takie okoliczności zachodzą zwłaszcza w przypadku przyjmowania opioidów. Mając na uwadze względy praktyczne, można zalecić producentom leków, przygotowującym tekst ulotki, aby używali w niej czcionki w rozmiarze nie mniejszym niż 8 punktów, a także, jeśli jest to wskazane ze względu na szczególną postać leku lub sposób podania, obok tekstu zamieszczali również ilustracje i schematy. Ponadto powinno się wyjaśniać terminy medyczne, które mogą być niezrozumiałe dla pacjenta lub jego opiekunów, a także, jeśli zachodzi taka potrzeba, w większym zakresie niż dotychczas informować o istniejących zagrożeniach i sposobie postępowania ze zużytym lub niewykorzystanym lekiem. ( autorzy publikacji: Iga Pawłowska , Leszek Pawłowski i wsp. - GUM)